Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

naar een transparantere rechtspraak. geen glans zonder wrijving 71
Vaak is een individuele uitspraak van een rechter in een concreet geschil aanleiding
om aandacht te vragen voor kwesties die in de politiek als een structureel
probleem worden gezien. Dat veel van deze aantijgingen eenvoudig
met onderzoeksmateriaal te weerleggen zijn (Van Tulder en Kroon 2012), doet
er in de dagelijkse praktijk van de publieke beeld- en meningsvorming weinig
toe. Beeldvorming is zeker in het politieke domein vitaal. Behalve mediagevoelige
rechtszaken – zoals het Wildersproces – waarin de rechterlijke macht
publiekelijk onhandig opereerde en tegen het politieke domein aanschuurde
(Bokhorst en Witteveen 2013, deze bundel), gaat het ook om wetsvoorstellen
die de kern van het functioneren van de rechtspraak raken. Een recent voorbeeld
is het wetsvoorstel om een bezuiniging van 4 tot 5 miljoen euro per jaar
te realiseren door het beperken van de meervoudige behandeling van hoger
beroep in kantonzaken (Tweede Kamer 2011–2012d).
Het voorstel levert als onbedoeld neveneffect een ‘bijdrage’ aan transparantie
doordat in veel meer zaken dan nu het geval is een één-op-éénrelatie
is te leggen tussen rechter en oordeel. Illustratief voor de politieke ambities
met het functioneren van de rechterlijke macht waren eerder al de signalen
van de minister van Veiligheid en Justitie om zich te bemoeien met de reglementen
voor de zaaksverdeling 3 , en de veelbesproken plannen met betrekking
tot het verhogen van de griffierechten en het invoeren van minimumstraffen
bij recidive.
Alhoewel beide laatstgenoemde voorstellen van het kabinet-Rutte i vele rechters
motiveerden tot het publiekelijk uiten van kritiek, omdat ze in hun ogen
de kern van de rechterlijke professie raakten, waren de voorstellen juridisch
gezien ‘business as usual’ binnen de verdeling van macht en verantwoordelijkheid
in de trias (Broeders 2013, deze bundel). De ambities werden uiteindelijk
deels niet doorgezet. Het is moeilijk te peilen welk effect van rechterlijke
protesten uitgaat, maar volgens sommigen tonen de ontwikkelingen
de onmacht van de rechterlijke macht om een vuist te maken. Brouwer (2012),
rechter en voormalig voorzitter van het College van Procureurs Generaal,
spreekt in dit verband over een staatsmacht die de eigen rol en positie binnen
de trias onvoldoende weet veilig te stellen. De rechterlijke macht, volgens
sommigen de zwakste van de drie staatsmachten (Van Lierop 2012: 2617),
is daarmee niet alleen zwak maar eigenlijk ook gemankeerd.
Tegelijkertijd geldt dat de rechterlijke macht als het gaat om rechtsvorming
juist meer te zeggen heeft gekregen binnen de trias. De combinatie van
kaderstellende wetgeving waarin de rechter uiteindelijk een knoop moet
doorhakken en internationale rechtsinstrumenten, zoals het evrm, die door
de rechter met soms verstrekkende gevolgen voor politieke ambities geïnterpreteerd
moeten worden, maakt dat de rechter de ambities van de politieke