Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

298
speelruimte voor transparantere rechtspraak
Een ander dilemma ontstaat als er extra aandacht is voor de rechtspraak,
omdat men verwacht ‘iets’ te vinden. Kor (2008) wijst op de risico’s die
de rechtspraak loopt door de medialisering van het recht. Veel rechters slaan
die ontwikkeling ook met zorg gade, anderen zien juist kansen (Van Kleef
en Van Kleef 2011; Visser 2008: 350). Westra signaleert een toenemende
politisering van de rechtspraak (Westra 2011). De voorzitter van de Raad voor
de rechtspraak Van den Emster stelt dat
“de wetgever intervenieert de laatste tijd in toenemende mate in het werk van
de strafrechter” (Van den Emster 2012a).
Een dergelijke ontwikkeling baart hem grote zorgen. Hij staat daarin niet
alleen. Brenninkmeijer meent dat:
“(D)e wetgever heeft de rol van de rechter voor een belangrijk deel afgeschaft.
De politiek dreigt de rechtspraak nu zo te beperken dat de vraag rijst of er nog
wel wat over blijft” (nrc Handelsblad 2012).
25 jaar eerder had hij al geconstateerd dat het ontbreken van een heldere positionering
van ‘de rechter in ons constitutionele recht’ lastig kan zijn voor het
weerstand bieden tegen druk van financiële en politieke afwegingen vanuit
het democratische bestuur (Brenninkmeijer 1987: 244–254). Zo heeft recente
wetgeving over minimumstraffen geleid tot felle reacties van de advocatuur
en de rechtspraak. 1 Mak (2008: 150) duidt op het spanningsveld tussen
de klassiek-rechtsstatelijke beginselen en de beginselen van New Public
Management waarbij transparantie, efficiëntie en effectiviteit de belangrijkste
zijn. In de voorliggende studie gaan we met de rationaliteitenbenadering een
slag verder.
In de Rechtspraaklezing 2009 roept Stuiveling (2009) de rechtspraak op tot
transparantie van de beschikbare kennis en inzichten in de samenleving door
een nieuwe vorm van responsiviteit. Deze signaalfunctie kan de beleidsmakers
helpen het beleid te verbeteren. Een jaar later pakt Eradus (2010) deze responsiviteit
op en vertaalt die naar de interne organisatie van de rechtspraak.
In het ideale gerecht is de indeling naar drie rechtsgebieden losgelaten en zijn
rechters gericht op de behoeften van de samenleving. Het gerecht wordt –
vanuit dit perspectief – een vraaggerichte organisatie. Dit betekent ook aandacht
voor ‘verdergaande automatisering van bulkprocessen, waarmee zaken
sneller, eenvoudiger en goedkoper kunnen worden afgedaan’, hetgeen hoge
eisen stelt aan de interne organisatie en de sturing van de rechtspraak en – met
name – het gerecht.