Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

5 ingrediënten voor het debat over
verdere speelruimte voor transparantie
Als er iets uit de veelheid aan hiervoor besproken wensen naar voren komt,
is het wel dat de rechtspraak op verschillende manieren wordt uitgedaagd
om ‘buiten zichzelf te treden’. Helder is ook dat de rechterlijke macht hier
met een variëteit aan initiatieven op reageert. De vraag is daarmee gesteld
of de optelsom van al deze initiatieven de gewenste uitkomst oplevert van
het dilemma tussen enerzijds gehoor geven aan de wens tot transparantie
en anderzijds behoud van het kapitaal van de rechtsstaat en de rol van
de rechtspraak daarin. Of laat de optelsom zien dat de rechtspraak nog te zeer
inzet op haar enigszins geprivilegieerde positie en te weinig op zoek is naar
nieuwe modi en instrumenten om het hedendaagse spel te spelen? In ieder
geval wordt uit het voorgaande al wel duidelijk dat veel van de initiatieven
zich beperken tot het niveau van de individuele rechters en de organisatie.
Er zijn nauwelijks zichtbare inspanningen op het niveau van het instituut,
omdat de organisatie niet in staat is om het instituut één gezicht te geven.
Ook wordt duidelijk dat het transparantieaanbod van de rechterlijke macht
sterk is gekleurd door overwegingen van doorzichtigheid en begrijpelijkheid.
Bekritiseerbaarheid wordt door sommigen binnen de rechterlijke macht wel
herkend en bepleit, maar in de praktijk lijkt de stap in de richting van bekritiseerbaarheid
op diverse meer of minder fundamentele grenzen te stuiten.
In dit laatste hoofdstuk worden de drie elementen van transparantie nog
eenmaal ter tafel gebracht om te bezien waar eventueel nog extra speelruimte
voor transparantie zit. Allereerst gebeurt dat voor doorzichtigheid en begrijpelijkheid
(par. 5.1). Vervolgens wordt uitgebreid de speelruimte voor bekritiseerbaarheid,
waar de urgentie zich bevindt, verkend (par. 5.2). Dat gebeurt
door te starten met een korte toelichting op de grenzen die er mogelijk aan
de orde zijn ten aanzien van het ‘meebewegen’ van de rechtspraak. Daarna
wordt via een discussie bezien welke van deze grenzen heel wel zijn aan
te passen en voor welke geldt dat de rechtspraak beter en explicieter aan
de verschillende actoren zal moeten uitleggen dat het hier om grenzen gaat
die in het belang van de rechtsstaat niet te passeren zijn (par. 5.2). Anders
gezegd, welke grenzen zijn uiteindelijk slechts ‘methoden, technieken
en mores’ die de Nederlandse rechtspraak en de partners in de trias er op na
(wensen te) houden en welke vormen daarentegen de uiteindelijke harde kern
van de rechtsstatelijkheid van de rechtspraak waaraan niet valt te tornen?
79