Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

272
speelruimte voor transparantere rechtspraak
Door de combinatie van bovengenoemde aspecten, de overheersende rol
van het dossier, de gebrekkige onmiddellijkheid en de afwezigheid van het
lekenelement, is het Nederlandse systeem minder transparant dan de meeste
buitenlandse systemen. Door de grote schriftelijkheid van het proces, gecombineerd
met, in juridische stukken, vaak formalistisch juridisch taalgebruik,
ervaren ‘gewone burgers’ waarschijnlijk belemmeringen bij hun toegang tot
het proces, vooral bij kennisneming van juridische stukken, zoals vonnissen
en arresten. Zij zijn daarbij meestal afhankelijk van een advocaat en kunnen
daarom meestal niet zelfstandig participeren in het proces.
5.4 het belang van een transparant proces
Volgens het ehrm vormt de aanwezigheid van publiek ter zitting een stimulans
voor de rechter om zijn taak van waarheidsvinding zorgvuldig uit
te voeren. Daarnaast dient de openbaarheid ook om de verdachte ervan
te overtuigen dat hij wordt berecht door een onafhankelijk en onpartijdig
gerecht. 8 De eis van een ‘oral hearing’ is hierbij van groot belang: rechters
en partijen moeten met elkaar kunnen communiceren tijdens de zitting
en het debat tussen de partijen moet zo veel als mogelijk worden gefaciliteerd.
9 De openbaarheid wordt dus geïnterpreteerd als een onderdeel van
de eerlijkheid van het proces (‘fair trial’), maar geldt ook expliciet als eis aan
de waarheidsvinding. Het ehrm lijkt ervan uit te gaan dat bij een openbaar
proces er minder kans is op een onterechte veroordeling.
Het ehrm kent ook een legitimerende functie toe aan de openbaarheid
van het proces. 10 Rechtspraak moet zichtbaar zijn en de rechtspleging moet
worden aangepast aan degenen die haar waarnemen. Dat zijn in de eerste
plaats de procespartijen, maar daarnaast ook het publiek en de samenleving
(Van Lent 2008: 136). Het ehrm erkent derhalve uitdrukkelijk het
‘grote publiek’ als belangrijke adressant van de rechtspraak: als rechtspraak
zichtbaar is voor het grote publiek, kan deze eerder legitiem worden
genoemd. Een zichtbare rechtspraak kan het vertrouwen van het publiek
in de rechtspraak bevorderen.
In vroeger tijden zijn er wel bezwaren tegen de openbaarheid geuit. De waarheidsvinding
zou er juist door belemmerd worden, omdat getuigen uit
angst voor represailles niet op een openbare zitting een verklaring zouden
willen afleggen. Ook zou er een negatief effect van uitgaan op het publiek.
Dat publiek zou op het idee gebracht kunnen worden om zelf strafbare feiten
te plegen, of zou aanstoot kunnen nemen aan wat er op de zitting gebeurde
(Malsch 2003; Malsch & Nijboer 2005). Later, in de tweede helft van de vorige
eeuw, kregen ook de gevolgen voor de verdachte van het in het openbaar
terechtstaan aandacht. De verdachte zou ook recht hebben op privacy. Mede