Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

136
speelruimte voor transparantere rechtspraak
maar steeds vaker ook om ethische, maatschappelijke en politieke procesnormen.
Procedurele rechtvaardigheid is niet alleen een kwestie van eerlijke
juridische procedures, maar ook van een behoorlijke behandeling en van een
respectvolle bejegening. In Nederland zijn vooral de Nationale ombudsman
en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gericht op
het verbeteren van de procedurele rechtvaardigheid bij de overheid, maar ook
binnen de rechtspraak is er steeds meer aandacht voor (Brenninkmeijer 2009;
ministerie van bzk 2011). Het gebruik van begrijpelijke taal en het uitleggen
van procedures aan mensen in de rechtszaal zijn voorbeelden van maatschappelijk
normen, die binnen de rechtspraak aan belang hebben gewonnen.
Efficiëntiebevorderende werkwijzen, zoals digitalisering van de procesgang
en het innoveren van het rechtsbestel, zijn voorbeelden van normen, die door
de politiek aan de rechtspraak worden opgelegd. De overheid is onder invloed
van het ‘New Public Management’-denken steeds meer gaan sturen op een
efficiënte en effectieve rechtsgang (Westra 2013, deze bundel). Ondanks de
Nederlandse gerichtheid op kwaliteitssystemen zijn de doorstroom en uitstroom
van zaken nog altijd gebrekkig, zo heeft de Algemene Rekenkamer
onlangs uitvoerig onderzocht voor de strafrechtketen (Algemene
Rekenkamer 2012). In reputatie- en klanttevredenheidsonderzoeken blijft dit
zorgpunt ook steeds naar voren komen.
Outputlegitimiteit
Eenduidige en uitvoerbare uitspraken waren lange tijd de basis voor outputlegitimiteit.
Tegenwoordig worden steeds hogere eisen gesteld aan
de kwantiteit en kwaliteit van de rechterlijke uitspraken. Het rechterlijk
budget teringssysteem is erg outputgericht, in tegenstelling tot dat van politie
en om (Tweede Kamer 2011–2012). Een telkens terugkerende politiek-maatschappelijke
discussie over rechterlijke output is die over de strafmaat. Een
deel van de burgers, journalisten en politici roept al jaren dat rechters te laag
en te mild straffen. Bij nader onderzoek blijken burgers daar heel verschillend
over te denken. De vermeende roep om harder straffen is zelfs uitgemond
in een wetsvoorstel voor de introductie van minimumstraffen voor recidive
bij zware misdrijven (Broeders 2013, deze bundel).
Uitkomstlegitimiteit
Stabiliteit en veiligheid zijn vanouds de beoogde maatschappelijke effecten
van rechtspraak (outcomelegitimiteit). Inmiddels is er veel meer kennis
en onderzoek beschikbaar naar de mate waarin rechtspraak bijdraagt aan
maatschappelijke effecten zoals veiligheid en stabiliteit (outcomelegitimiteit).
Zo draagt strenger straffen volgens veel strafrechtdeskundigen niet
bij aan meer veiligheid. In politieke en maatschappelijke discussies over
minimumstraffen, tbs, griffierechten, reclassering, taakstraffen, enzovoorts,
worden vermeende maatschappelijk effecten volop ingebracht als argument