Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

7.2 de transparante trias
7.2.1 op zoek naar evenwicht?
transparantie in de trias? 375
Politici bevolken twee van de drie machten van de Nederlandse trias politica:
de uitvoerende en de wetgevende macht. De scheiding tussen deze twee
machten is echter niet zo scherp als in sommige andere landen. Sommige
auteurs zijn vanwege de sterke vermenging tussen de wetgevende en uitvoerende
macht van mening dat we in Nederland eigenlijk de facto over een duas
politica zouden moeten spreken (Brenninkmeijer 1987; Koopmans 2003).
Nationale ombudsman Brenninkmeijer (2012) ging onlangs zelfs nog een stap
verder en sprak van een unitas politica waarin ‘de’ politiek tegenspraak van
juridische adviescolleges naast zich neer legt en de onafhankelijke functie van
de rechter beknot. Journalist Folkert Jensma van nrc Handelsblad karakteriseerde
de sfeer op een bijeenkomst in maart 2012 van een breed gezelschap van
magistraten verbonden aan rechtbanken, gerechtshoven en zelfs de top van
de Hoge Raad als volgt:
“Achteraf trof mij vooral het brede onheilsgevoel onder de magistraten dat dit
kabinet geen flauw benul heeft van wat de rechtsstaat is. En het zich kennelijk
ook niet uit wilde laten leggen. Hier openbaarde zich een vertrouwenscrisis
binnen de trias politica – de rechtspraak dreigt het vertrouwen in het parlement
te verliezen.” 2
De verhoudingen tussen de machten staan dus in ieder geval niet stil en staan
volgens sommigen onder druk (zie ook Hertogh 2012).
De wrr (2002) gaf in zijn rapport De toekomst van de nationale rechtsstaat aan
dat het in Nederland beter is om van een evenwicht van machten te spreken
dan van een scheiding der machten – zoals in de klassieke formulering van
Montesquieu. Functies noch organen zijn in absolute zin gescheiden en de wrr
haalt Burkens aan die stelt dat de verhoudingen tussen de drie machten
in Nederland zich eerder kenmerken door ‘onderlinge afhankelijkheid, controle
en spreiding van macht’. Ook Erik van den Emster, voorzitter van de Raad voor
de rechtspraak, is die mening toegedaan: “(…) scheiding der machten is eigenlijk
nooit aan de orde geweest, het is altijd de balans der machten die ertoe
doet”. 3 Anderen nemen juist stelling tegen het idee van een evenwicht, omdat
het inhoudelijk leeg is als toetsingskader en bepleiten juist het handhaven
en gebruik van de ‘scheiding der machten’. Die scheiding is volgens Maurice
Adams een nuttige en bruikbare fictie. De organieke en functionele scheiding
van machten kan geweld aangedaan worden – de norm wordt geschonden –
en degene die dat doet moet dan uit kunnen leggen ‘waarom een dergelijke
inbreuk, ondanks de schijn van het tegendeel, legitiem was’ (Adams 2010: 286).