Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

transparantie in de trias? 387
en schrijft de vvd in 1998 dat ‘bij de reorganisatie van de zittende magistratuur
de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht geëerbiedigd moet
worden’. Bovendien wordt in de beginperiode door veel partijen benadrukt
dat de rechter meer instrumenten – zoals taakstraffen – ter beschikking
moet krijgen om op maat te kunnen straffen en het gevangeniswezen niet
te overbelasten.
Naarmate de jaren vorderen, en zeker vanaf 2003, krijgen echter de voorstellen
die onder het beperken van de autonomie van de rechter zijn geschaard
in aantal de overhand. Hierbij gaat het voornamelijk om voorstellen die
de rechter voorschrijven wat hij in specifieke gevallen moet doen of laten, met
name in de strafbepaling. Verjaringstermijnen en (automatische) kortingen
op straffen moeten worden afgeschaft en steeds vaker worden specifieke
straffen aan specifieke delicten gekoppeld. De lpf formuleert in 2003 onder
het kopje ‘meer, hoger en sneller straffen’ een lijstje met delicten waarop
‘meer, hoger en sneller’ van toepassing is en komt ook met nieuwe straffen
(zoals heropvoedingskampen). In 2006 komen pvda, cu en de pvv allemaal
met kortere en langere lijstjes met delicten waarvoor de straf omhoog
moet. Het cda breekt in 2010 een lans voor het verhogen van de ‘langst
mogelijke tijdelijke vrijheidsstraf van dertig naar veertig jaar’. De pvv (2010)
is het meest expliciet over het beperken van de autonomie van de rechter
(‘een d66’er in toga die graag tot taakstraffen besluit’) en stelt: ‘De Partij
voor de Vrijheid wil de vrijheid van rechters aan banden leggen’. Hoewel
dat een extreme formulering is, geldt 2010 wel als het jaar waarin zeer veel
voorstellen om de autonomie van de rechter te beperken ook daadwerkelijk
worden opgenomen in het regeer- en gedoogakkoord van vvd, cda en pvv.
Ook de Commissie Rechtsstatelijkheid in Partijprogramma’s (2012: 13) signaleerde
als trend de ‘breed gedragen wens om daders van misdrijven ‘flink
aan te pakken’ soms in combinatie met het voorstel om minimumstraffen
in te voeren’. Deze ontwikkeling waarbij het geluid voor het versterken van
de autonomie van de rechter het steeds overtuigender aflegt tegen geluiden
die deze autonomie juist willen beperken, vatten we op als een beweging
waarin de politiek de rechter meer voorspelbaar wil maken. Voorspelbaarheid
wordt hier opgevat als een specifieke vorm van transparantie. De politiek
wordt prescriptiever en formuleert lijstjes, met name voor de strafrechter.
Het merendeel van die lijstjes bestaat uit voorschriften voor hoe er in
bepaalde gevallen gestraft dient te worden of voor de te volgen procedure
(geen vervroegde invrijheidsstelling bijvoorbeeld). Met deze vorm van voorspelbaarheid
schuift de politiek in de richting van het conditioneren van de
rechterlijke macht. De rechter mag dan een zwarte toga dragen, maar dat
hij functioneert als een black box lijkt veel minder te worden geaccepteerd
dan vroeger.