Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

52
speelruimte voor transparantere rechtspraak
omarmd. De vraag is hoe het bredere belang van het instituut via het
handelen van individuele onafhankelijke rechters te organiseren is? Rechters
houden van hun instituut, maar niet van hun organisatie.
Met deze constatering komt direct het niveau van de organisatie in beeld.
Het kenmerkende van het organisatieniveau – de sturing vanuit gerechtsbesturen
en de Raad voor de rechtspraak – is daarmee eigenlijk dat een vervlechting
ontbreekt of in ieder geval tekortschiet, zowel met de individuele
rechter als met het instituut. Uit vele voorbeelden in de bijdrage van Westra
(2013, deze bundel):
“wordt duidelijk dat het sturend vermogen van het bestuur en de Raad grenzen
kent wanneer het gaat om beslissingen in het primaire proces. Indirect sturen
via intervisie, reflectiecommissies en dergelijk, is mogelijk, mits de betrokkenen
hiervoor open staan.”
Daarmee is uiteraard niet gezegd dat de rechterlijke organisatie een lege huls
is. Integendeel. Om maar iets te noemen: rechtspraak kost geld en deze bekostiging
is geheel en al een zaak van de organisatie. Duidelijk is:
“dat de economische rationaliteit sinds 2002 een steeds dominantere rol ver-
vult in het domein van de rechtspraak. Het bekostigingssysteem en de strakker
wordende sturing op aantallen plus een jarenlange efficiëntiekorting van
1 procent maakt dat de afhankelijkheid van de financiële bron, het ministerie,
groter wordt” (Westra 2013, deze bundel).
De organisatie is dus een onmisbare schakel in het draaiende houden van
de rechtspraak, maar onwelkom in het hart van de machinerie, namelijk
de inhoud van het rechterlijk werk. Illustratief is de oproep van Hermans
(2011) dat een versterking van de professionele autonomie nodig is als tegenwicht
tegen de toenemende sturing vanuit bestuurlijk en organisatorisch
perspectief. Otte (2011a: 90) zet dit punt nog wat sterker aan: “De prijs die
de organisatie betaalt, is geen opstand, maar een vervlakkende organisatie,
minder rechterlijke betrokkenheid en afnemend maatschappelijk gezag.”
De regelmatig en expliciet verwoorde spanning – sommige rechters spreken
van een kloof (Van Lierop 2012) – tussen organisatie en rechters beperkt
de mogelijkheden om ‘samen op te trekken’ waar het de uitdagingen betreft
die door transparantie worden gesteld. Problematisch is ook hier dat de derde
pijler – het instituut – geen actor is, maar een idee.
Toch wordt er vanuit de organisatie veel energie gestoken in het groot
en klein onderhoud van het aanzien van het instituut, maar deze initiatieven
staan op voorhand zowel reglementair als ‘psychologisch’ op achterstand.