Speelruimte voor transparantere rechtspraak - Wetenschappelijke ...

62
speelruimte voor transparantere rechtspraak
Een aanbod waar veel energie in is gaan zitten, is het Project Motiveringsverbetering
in Strafvonnissen (promis), dat in 2006 van start ging. Een toenemend
aantal vonnissen en arresten van de rechtbanken en gerechtshoven
moet nu worden voorzien van uitgebreide bewijs-, strafmaat- en maatregelmotiveringen.
Als initiatief om de begrijpelijkheid van de rechtspraak te vergroten
wordt het project veelal als zeer positief beoordeeld. Maar hoe omvattend
en belangrijk het ook is, in transparantietermen is het te duiden als een
maatregel die nauw aansluit bij een bestaande tendens binnen de rechtspraak
waarbij er, ook los van promis, steeds strengere eisen aan de motivering van
vonnissen worden gesteld. Met andere woorden, het zichtbaar en begrijpelijk
maken van de rechtspraak is in dit geval geënt op het bestaande ‘aanbod’,
namelijk het product en communicatiemiddel dat rechters gewend zijn.
Bovendien is promis niet van toepassing op het werk van de Hoge Raad
en draagt het aldus niet bij aan een meer inzichtelijke motivering op dit
niveau. Alhoewel het werk van de raadsheren soms “plaatjes van arresten
oplevert” (Drion 2009), valt er volgens velen nog heel wat te winnen.
De Hoge Raad laat “zelden het achterste van de tong zien. Daarmee bedoel
ik dat de Hoge Raad ons zelden de werkelijke ratio achter (een aantal van) zijn
koersbepalende arresten laat zien”, aldus Drion (2009) momenteel raadsheer
in de Hoge Raad. Juist in zogenaamde ‘hard cases’ zou de Hoge Raad
niet kunnen volstaan met kort en bondig motiveren, maar moet meer recht
worden gedaan aan het redenerende karakter van het recht, aldus Sterk
(2009), eveneens raadsheer in de Hoge Raad. Anderen binnen de rechterlijke
macht betogen daarentegen dat personen die verwachten dat met
beter motiveren de rechtspraak aan gezag zal winnen “op een wolkje”
leven (Huydecoper 2012: 226). Rechters die een beslissing over een controversiële
vraag nemen, zullen het immers toch nooit goed kunnen doen
(Huydecoper 2012: 226).
Alhoewel er de laatste jaren kortom de nodige energie is gestoken in meer
uitleggen en beter motiveren, is er een breed gedragen gevoel binnen
de rechter lijke macht dat er zeker nog slagen zijn te maken als het aankomt
op begrijpelijkheid (Prins, Van der Mijl en Tiemeijer 2013, deze bundel).
Den Tonkelaar (2012) verwoordt de mening van velen als hij opmerkt dat
“de Nederlandse wijze van motiveren te veel juridisch technisch is en daarom
te weinig begrijpelijk maakt. Zou de rechter anders met zijn motiveringsplicht
omgaan, dan krijgt de oude uitspraak dat de rechter door zijn vonnis spreekt
een nieuwe en veel interessanter betekenis.”