Alegia klasikoak euskaraz Isopeteko, La Fontaineren eta

Alegia klasikoak euskaraz
Penintsulara eraman zuen generoa Samaniegok. Horregatik, beharbada “el La Fontaine
español” deitu izan dio zenbaitek 14 .
Jakitun zen Samaniego generoari ukitu berri bat ematen ari zitzaiola, eta,
horregatik, nazioko lehenengo alegialariatzat jo zuen bere burua, gidaririk gabekotzat:
“…el primero en la nación que ha abierto el paso a esta carrera, en que he caminado sin
guía” (Samaniego, 1969: 55).
Originalitate kontzeptuarengatik izan zuen harreman liskartsua Iriarte
alegialariarekin. González de Záratek laburtu zuen arazoaren muina:
102
...el problema entre ambos autores surgió por el concepto de “originalidad”, pues si bien
el alavés fue el primero en adaptar este género de los apólogos poco menos que
olvidado en la España del siglo XVIII, Iriarte compuso sus fábulas orientadas por
primera vez a la crítica literaria y, por otra parte, no siguió en sus relatos las fuentes
tradicionales sino que más bien son “inventadas” lo que a todas luces justifica el
término de originales (1995: 18).
Iriartek “bedeinkatu” egin zuen Samaniego, arabarra alegiak idazten hasi
zenean; geroago, ordea, kanariarrak gaitzetsi egin zuen haren alegiagintza, are
iraintzerainoko bertso ozpinekin: “Por más que en metro latino / voces castellanas usas /
no te permiten las musas / dejar de hablar vizcaíno / El rebuzno de pollino / en que el
verso se trocó /…” (Iriarte in Palacios, 1975: 85) 15 . Bi idazleon sesio tematiaren azpian,
nola ez, giza grinak eragindako jeloskortasun, bekaitz eta gainerako sentimenduak
14 «De Samaniego está dicho todo, con llamarle el La Fontaine español» idatzi zuen M.A.
Príncipek bere Fábulas en verso castellano y en variedad de metros liburuan argitaraturiko “Historia de la
Fábula desde Esopo hasta nuestros días” lanean, 1861. urtean (García Gual in Palacios, 2002: 51).
15 Iriarteren bertsoak beren horretan hartuz gero, esan liteke Samaniegok euskaraz bazekiela.
Tamalez, literatura izaki, batek daki bertsoak irudizko adieran ez ote zituen erabili Iriartek, euskal herritar
erdaldunen euskal joskeraz iseka egiteko. Hala ere, oso litekeena da Samaniego euskalduna izatea, edo,
erabat euskalduna izan ez bazen ere, euskarazko oinarri batzuk izatea, behintzat (ama, Juana Maria Teresa
Zabala, Tolosakoa zuen). Inon ez dut Samaniegoren euskalduntasuna egiaztatua ikusi; ezta ezeztatua ere.
P. S.: Gaiaz berba egin nuen Iñaki Aldekoa irakaslearekin eta, gerora, lekukotasun polita eman
zidan, Jose Mari Iturralde idazlearekin Samaniegoren euskalduntasunaz solastatu ondoren. Haien e-mail
bidezko hartu-emanetik jaso dut pasartea, atrebentziarekin. Iturralde ari zaio Aldekoari erantzuten:
Samaniego: berak ez zian ezer euskaraz idatzi. Baina Tolosako alkate izan huen eta gainera,
hemen terrenoak eta zizkian, eta maiz etortzen huen Tolosara. Begi bistakoa duk garai hartan Tolosan
ibiltzeko (duela hirurehun urteko Tolosa hartan) behar-beharrezkoa izango zuela euskara (nire amona zenak
ez zekian hitz bakar bat ere gazteleraz, duela ehun urte. Pentsa zer nolako giroa izango zen hemen bi mende
lehenago). Orduan suposatzekoa duk hitz egin gutxi apika, baina ulertu dena egingo zuela euskaraz. Bistan
zegok behartuta zegoela euskaraz ulertzea eta zertxobait sikiera erabiltzea garai hartan eta Tolosan gainera.
Juan Garmendia Larrañagak badik liburuxka bat Samaniegori buruz, nik berarekin hitz egin diat
eta bera ere uste horretakoa duk. Zoritxarrez ez zegok arrasto idatzirik horri buruz. Baina, esan bezala,
euskararekin nola edo hala moldatuko zela, hori seguru duk. (2008-11-7)
Bihoakie hirurei nire esker ona, oin-ohar honetatik.