Alegia klasikoak euskaraz Isopeteko, La Fontaineren eta

Alegia klasikoak euskaraz
Gure inguruko hizkuntzetan latin-mailegua hartu da generoa izendatzeko:
gaztelaniaz, fábula; frantsesez, fable; ingelesez, fable; italieraz, favola; alemanez,
Fabel; eta abar.
Euskaraz ere hartu da latin-mailegua zenbait adieratan: fable erabili zuen
Joannes Leizarragak 1 esames edo zurrumurru hitzen ordain gisa; fablia eta fabula
erabili zituen Tartasek 2 , literatura-generoa adierazteko; fable, fabletto, fabledegi eta
fablegile Goyhetchek, literatura-generoaz eta alegialariez jarduteko; fabula egile baliatu
zuen Elissamburuk 3 La Fontaineren ofizioa adierazteko.
Dena dela, beste hitz batzuk erabili dira euskaraz, hala nola kontu, ipuin eta
alegia. Fablek eta fabulak baino maiztasun handiagoa agertzen dute hitz horiek euskal
literatura-tradizioan:
8
- Kontu. ‘Contua’ agertzen da Landuchioren hiztegian (1 62/19 8) ‘Cuento como
fábula’ sarreraren ordain gisa. Halere, kontuk gehienetan esanahi gaitzesgarria
du, berriketa edo esames adierazten duenez gero.
- Ipuin. Bizenta Mogelek erabili zuen, beharbada, lehenbiziko aldiz literaturageneroaren
esanahi berezituarekin, Ipui onac liburuan. On izenondoa ipini zien
tradiziozko kontakizun, kontu zahar eta bestelako kondairetatik bereizteko.
Hortik eratorriak ditugu, nolanahi den, ipuinlari, ipuizale eta ipuingin, genero
honen idazlea hizpide denean.
- Alegia. Adiera asko ditu hitz horrek euskal tradizioan, besteak beste, disimulu,
engainu 4 . Darabilgun literatura-generoaren adiera berezitua zuela, ordea, Archuk
erabili zuen, beharbada, lehendabiziko aldiz La Fontaineren alegien itzulpenean,
eta geroztik, apurka-apurka, alegia gailendu da euskal literatura-tradizioan eta
literatura-terminologian.
1
Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berrian (1 71): “Eta egiatik beharriak itzuliren
baitituzte, eta fabletara emanak izanen baitirade” (1990: 103 ).
2
Onsa hiltzeco bidian (1666): “Aesopus, espiritu alegera, eta plazent hark, kondatzen du ederki
bere librian, eta bere fabuletan, egun batez lehoiña, baita animal ororen erregia, eta noblena eritu zela…”
(1911: 39).
3
Framazonaken: “La Fontaine fabula egile edo berri-xahar khondatzailea, bizi izan balitz…”
(1890: 106).
4
Joannes Haraneder-en adibide hauetan: Begira zaite bietakotasun eta alegia guzietarik. Mintza
zaite alegiarik eta disimularik gabe (ikus bedi Orotariko Euskal Hiztegian ‘alegia’ sarrerako 4. adiera).