Alegia klasikoak euskaraz Isopeteko, La Fontaineren eta

Alegia klasikoak euskaraz
“Moguel-ena” (3, 6, 12, 15, 20, 22, 25, 28, 30, 31 eta 32. ipuinen ondoan); “Salaberrirena”
43 (21.aren ondoan); “Dª Maria Vicenta Antonia Moguel-ena” (35.aren ondoan).
Gainera, J. A. Mogelen 22 eta 30. alegien aldaera bana eman zuen, zenbakirik gabe.
Beraz, 35 alegietatik 11 J.A. Mogelenak dira, bat Salaberrirena eta beste bat
Bizentarena. Zabalarenak 22 dira.
Orduz geroztiko edizioek, hala ere, zifra hori nahasi egin dute, “Zabalkundea”
atalean ikusiko dugun bezala. Nahaspila Zabalak berak sortu zuen, eskuizkribuaren
“Berba-aurrecoa”-n honela esan baitzuen: “Ogueta bat dira neureac ta amabi besteenac”
(Zabala, 1907: 91). Dena dela, Ruiz de Larrinagak (1924a: 80) dio auzia argituta utzi
zuela Zabalak, Enmiendas y Adiciones liburuxka argitarabakoaren 16. orrialdean: “22
son mías y 12 agenas”.
Zabalaren alegien iturriei buruz Aitzolek hausnartu zuen (in Zabala, 1934: 15).
“Ez deritzaigu ogeitabat alegi oetatik Zabala’renak yatorriz diranik, agian, bat edo beste
ez izanik. Baliteke berea «Madril’go itsu barri zabaltzallak»... Hartzenbusch
alegilariarena ez bada, noski”. Neuk egiaztatu dudanez, alegia hori ez da
Hartzenbuschena. Bestela, zuzen ibili zen Aitzol: batetik, alegia gehienak ez dira
jatorriz Zabalarenak, eta, bestetik, bakarren batzuk Zabalak sortuak-edo dira.
Baliokidetzak ematen saiatu zen Aitzol, eta Esopo, Fedro, La Fontaine eta Samaniego
baliatu zituen Zabalarekin alderatzeko 44 . Nire ustez, hala ere, ez zen fin ibili
baliokidetza batzuk finkatzeko garaian: Zabalak ez zituen Fedro eta La Fontaine iturri
gisa erabili; bai, ordea, Esopo, Isopete eta Samaniego. Nire irakurketen eta konparazio
lanaren ondorioz, honela egokitu ditut, iturriaren arabera, Zabalaren 22 alegiak:
Esopotik, zazpi alegia; Isopetetik, alegia bat; Samaniegotik, lau alegia; hibridoak, sei
alegia. Lau alegia beste nonbaitetik hartuak diren edota Zabalak sortuak ote diren ez
dakit. Alegiak ba ote diren ere, zalantzatan jarriko nuke, gainera: “Ama-alaba,
43
Zabalak Lécluse-ren Grammaire basquetik hartu zuen Salaberriren “Bi adinen arteco guiçona
eta bere bi emaztegayac” alegia (1826: 215-216).
44
Baliokidetza hauek utzi zizkigun:
“Zaldi arroa eta asto apala”k Samaniego’ren “El asno y el caballo”rekin anaitasuna du.
“Agure gogaitua ta balbe txarra”k La Fontaine’ren “El leñador y la muerte”rekin eta
Samaniego’ren “El viejo y la muerte”rekin. “Osagilla, gaixoa il ezkeroz erremedioa esan
euana”k Esopo’ren “El médico y el enfermo”rekin eta Samaniego’ren “El enfermo y el
médico”rekin. “Ezkongeia eta emaztegai biak, gaztea ta zar-nastea”k Fedro’ren “El hombre con
dos amantes”ekin. “Asto nekeak amaitua ta illa, ta zaldi biotz gogorra”k Esopo’ren “El caballo y
el asno”rekin eta Samaniego’ren “El asno y el caballo”rekin; “Leoiartz auska indargetuak, ta
lukia”k Esopo’ren “El león, el oso y la zorra”rekin... (Aitzol in Zabala, 1934: 15).
164