Alegia klasikoak euskaraz Isopeteko, La Fontaineren eta

VI. EUSKAL BERRIDAZLEEN ALEGIAK
VI.1. Aszetika eta alegiak
VI. Euskal berridazleen alegiak
Euskaraz idatzitako lehenengo alegiak XVII. mendekoak ditugu. Axularren Gero
(1643) eta Tartasen Onsa hiltzeko bidia (1666) aszetika-liburuetan agertu ziren, etsenplu
modura.
Etsenpluak kontakizun laburrak dira, eta diskurtso batean tartekatuta joan ohi
dira entzuleak edo irakurleak ikasgai onuragarri baten bidez konbentzitzeko. Oro har,
erlijio-doktrina bat edo portaera-eredu bat argitzeko erabiltzen ziren etsenpluak.
Erretorika klasikoan dute jatorria eta, ondoren, IV. mendean, San Anbrosio eta San
Gregorio hasi ziren erabiltzen, arrakasta handiz. Geroago, XIII. mendean, sermoietan
hasi ziren sistematikoki erabiltzen, eta XVI-XVII. mendeetan arrakasta handia lortu
zuten, Trentoko kontzilioaren (1545-1563) eraginez (Salaberri Muñoa, 1997: 296).
Etsenpluetan honako gai hauek agertzen ziren, besteak beste: Bibliako pasarteak,
pertsonaia historikoak, Greziako eta Erromako herriak eta pertsonaiak, filosofoak eta
haien pentsaera, eta historia naturaleko gaiak, hots, animaliak eta landareak.
VI.1.1. Axular
Etsenplu sorta zabala tartekatu zuen Axularrek Geron. Batzuetan, iturria aipatu
zuen (Plutarc., Prov.) eta beste batzuetan ez zuen aipatu, seguru asko, oso gai ezagunak
eta erabiliak zirelako garai hartan, eta, beharbada, Esopo, Fedro eta abarretatik edo
117