Alegia klasikoak euskaraz Isopeteko, La Fontaineren eta

V. Sorburu-testuen testuinguruak
irakaskuntza-sistema, eta zientzia-irakasgaietan eta ikerkuntzan oinarritu zuen. Erret-
Etxearen zaindaritzapean jarri zituen unibertsitateak.
Despotismo Argituaren garaia izan zen hura: monarken izaera absolutista eta
haien asmo eraberritzailea, aldi berean. “Dena herriarentzat baina herria aintzat hartu
gabe” zen orduko goiburua 18 , aldaketak egin bai, baina gizarte-ordena hautsi gabe.
Herriaren ongizatea areagotu zuten, oinarrizko hezkuntza emanez, baina ez gehiegi.
Herritarren osasunaz ere kezkatzen hasi ziren.
Hala, bada, eredu horretatik hurbil ibili zen Carlos III.a. Norabide-aldaketa bat
egon zen politikan, ordea, Carlos IV.arekin: ilustrazio-higikundea galgak jarrita egon
zen, eta batzuetan Inkisizioaren mende. Aranda kondearekin suspertu zen, berriro ere,
Ilustrazioa, 1792an.
Xosé Estévezen ustez (1985: 42-45), espainiar ilustrazioaren ezaugarri nagusiak
hauek izan ziren: sentsualismoa, filosofia-oinarri gisa; tradizioaren eta modernitatearen
arteko entente cordialea; gizartearen eraldatzea pedagogian eta hezkuntzan;
liberalismoa; Ekonomia-Elkarteen sorrera eta zabalkundea; gutxiengo baten ekimena
izatea; periferian umotu eta gertatu izana, nagusiki.
Gutxiengo bat ziren ilustratuak, eta, botereak lagundurik, erreformak egin nahi
izan zituzten, esparru guztietan, Espainiari galdutako kultura eta duintasuna itzultzeko.
Gizajende masa ezikasi handi bati, funtzionarioei, apaiz-jendeari eta unibertsitateko
katedradunei aurre egin behar izan zien gutxiengo horrek, iraganaren eta ohikeriaren
zale zen jendetzari. Kritikoa zen, batez ere, ilustratuen jarrera; kristau-ideologia zuten,
gizarte arazoez kezkaturik zeuden; bizimodu bidezkoagoa eta askeagoa lortu nahi zuten.
Aitzitik, kanpotik etorritako edozein ekarpenen aurka jarri zen kontserbadorejende
hura guztia, eta espainartasuna aldeztu eta aldarrikatu zuen. Ilustrazioa
ateismoarekin lotzeraino ere iritsi ziren.
Frantziako Iraultzako gertakariek oztopatu zuten, behin betiko, ilustratuen
ekimen orokor hura.
18 Altzibarren testu batetik hartu dut gaztelaniazko goiburuaren itzulpena (in Sudupe et alii,
2008: 98). Dirudienez, goiburu hori Cayetano Alcázar katedradunak erabili zuen lehenengoz, 1933ko
testu batean: “Revolución desde arriba, con un fondo democrático. Todo por el pueblo, pero sin el
pueblo” (Francisco Aguilar in Palacios, 2002: 44).
105