Alegia klasikoak euskaraz Isopeteko, La Fontaineren eta

VI. Euskal berridazleen alegiak
hitzaurrean: “Azquenerontz dauden ipui itz neurtuco, edo versodunac, ez dira nereac, ta
bai nere Osaba cerbait ezagunari artuac” (ib.: 12).
Alegiez gain, baditugu “Don Victor Munibe ta Aranguren-gori” egindako
eskaintza, “Iracurle euscaldunari” hitzaurrea eta “Adigarria” oharra, azken hori
osabaren bertsozko alegien aurretik ipinia. Bestalde, hiztegia dakar liburuak amaieran,
bi zatitan banatua: bata, Bizentaren alegiei dagokie; bestea osabarenei.
Bizentak erretorika eta ironia baliatuz adierazi zuen –baina argi eta garbi– berak
euskaratu zituela alegiak (ib.: 9): “¿Nola nic siniserazoco diet ascori, eusqueratu
ditudala erdaldun jaquitunac arguiratu dituzten Ipuiac?”
Nor dira “erdaldun jaquitunac”, ordea? Zein hizkuntzatatik itzuli zituen Bizentak
alegiak? Zer iturri baliatu zuen?
Bizentak ez du inon esaten ez latinetik ezta grekotik ere itzuli zuenik, baina,
latina aipatu zuelako, nahasmena egon da alegien iturriari buruz: “¿Nolaco arrotasuna
berriz latiñezco itzcuntzarequin liburu onen asmoa aguertzea? Orretaraco bear litzaque
jaquitea Eusquera, Gaztelania, eta Latinezco iru izcuntzac?” 13 Egia da, liburuaren asmoa
agertzeko, Zizeronen latinezko aipu bat jarri zuela Ipui onaceko hasierako orri batean;
Sexto Roscio Amerinoren aldeko mintzalditik ateratako aipu bat, hain zuzen. Izan ere,
obraren asmoa eta xedea ederki adierazten zituelakoan jarri zuen Bizentak aipu hau:
“Etenim hæc conficta arbitror… ut / effictos nostros mores in alienis personis /
expressamque imaginem vitæ quotidianae / videremus. // Cicero pro sexto Rosc. Amer.
16” 14 . Ez da inola ere ulertu behar, hala ere, latinetik itzuli zituenik alegiak.
Mogeldarren ikertzaile Xabier Altzibarrek Ipui onaceko iturri posibleei buruz
hipotesi bat landu zuen. Izan ere, Eleuterio Basozabalen 15 eskuizkribua (1808) eman
zion Altzibarri Unzeta familiak eta, hala, ikertzaileak egiaztatu ahal izan zuen
bizkaierazko 60 alegia zeudela eskuizkribu hartan, Juan Antonio Mogelen izenean, eta
Ipui onaceko Bizentaren alegien berdin-berdinak, edukiaren aldetik. Berdintasun hura
zela-eta, zenbait zalantza agertu zituen, 1982ko artikulu batean, Ipui Onaceko egiletzaz:
13 Letra etzana, nik jarria.
14 “Izan ere, iruditzen zait poetek sortuak direla gauza hauek guztiak, geure ohiturak ikus
ditzagun pertsonaia arrotzengan ispilatuak, eguneroko bizitzako irudi bizi bat bezala” (Luis Mari
Mujikaren itzulpena).
15 Eleuterio Basozabal, Bizenta Mogelen senarra.
127