Alegia klasikoak euskaraz Isopeteko, La Fontaineren eta

V. Sorburu-testuen testuinguruak
Azkoitiko Zalduntxoen iluntzeroko hizketaldietan jaio zen Ekonomia-Elkarte bat
sortzeko ideia, eta Xabier Munibe Peñafloridako kondea izan zen eragile nagusia.
Elkartearen lehenengo Batzar Orokorra 1765eko otsailaren 7an egin zen, Azkoitian.
Samaniego hango kide osoa izan zen, 1765. urte hartatik bertatik aurrera.
Elkarteak helburu zuen “cultivar la inclinación y el gusto de la Nación
bascongada hacia las Ciencias, Bellas Letras y Artes, corregir y pulir las costumbres,
desterrar el ocio, la ignorancia y sus funestas consecuencias y estrechar más la unión de
las tres provincias Vascongadas, Alava, Vizcaya y Guipúzcoa”.
Natura-zientziak izan ziren RSBAPen kezka nagusia, baina literaturari ere tarte
bat utzi zioten. Analfabetismo-tasa gutxitzen ahalegindu ziren, eta, horretarako,
ikastetxeak sortu zituzten, irakaskuntza gauza erabilgarrietara bideratuz. Azken
helburua ikasleek lanpostuak errazago lortzea zen.
1790. urtera arte iraun zuten Elkartearen ekimenek, eta handik aurrera
gainbehera hasi zen.
Irakaskuntza publikoa funtsezko gaia izan zen Elkartearen eztabaidaprogrametan
eta ekimenetan. Eta hala, Bergarako Erret-Mintegia sortu zuten, 1778an,
Carlos III.a erregearen babespean. Bertan, irakaskuntza orokorrak eta berezituak eskaini
ziren. Norentzakoaz jardunez gero, zehaztu behar da, Altzibarrek dioenez, Bergarako
Mintegia “euskal noble gazteen hezkuntzarako” sortu zutela (in Sudupe et alii, 2008:
99). Hau da, “nobleteriaren seme-alabei zegokien hezkuntza bultzatu zuten” 19 .
Bergarako Mintegia ezaguna izan zen haren liberalismoarengatik eta zientzia
positiboen zabalkundearengatik. Kontserbadoreek, ostera, zalantzatan jarri zuten
Mintegiaren lana, eta gehiegizko utilitarismoa eta maila eskasa egotzi zizkioten. Eperik
emankorrena 1782-87 bitartekoa izan zen. Gainbehera 1788an hasi zen, eta 1794an
desegin zuten frantsesek.
Guztiarekin, Espainiako lehen eskola laikotzat hartzen da Bergarako Mintegia,
eta “Institución Libre de Enseñanza”ren aurrekaritzat.
19 Alabentzako ere ba ote zen ikusi behar genuke. Izan ere, Palaciosek ematen du honen berri:
Euskal Herriko Adiskideen Elkarteari bazebilkion buruan neskentzako mintegi bat egiteko asmoa, baina
“tampoco llegó a buen puerto el plan de un Seminario para Señoritas, que la Bascongada pretendía
establecer en la ciudad de Vitoria” (2002: 19).
107