Alegia klasikoak euskaraz Isopeteko, La Fontaineren eta

Alegia klasikoak euskaraz
Emakume izateagatik azalpenak eman behar izan zituen azkoitiarrak Ipui onac
alegia-liburua (1804) argitaratu izana zuritzeko. Ironia apur bat erantsi zien azalpen
horiei, “Iracurle euscaldunari” izenburupeko hitzaurrean: “…ez dago quiola nescacha
bati bururic ausitzea liburuguiñen: asco du nescacha batec gorua eta jostorratza zucen
erabiltzea...” (ibidem: 9). Eta, aurrerago: “¿Obe ez ote da, emacumea banaiz ere,
igarotzea orduac onetan cer janci-berri dan gora ta beera aitatzen baño?”
Ikasketei dagokienez, nebarekin batera ikasi zuen latina, osaba Juan Antonio
irakasle zutela, zortzi urte zituenetik. Izan ere, aita hil zitzaien eta Markinara,
osabarenera, aldatu ziren Azkoititik neba-arrebak. Hartara, Fedro, Virgilio eta Esopo
irakurtzen ohitu zen. Datu horiek guztiak, hitzaurre berean eman zizkigun:
124
Naiz sinistu, naiz ez, esan bear det, gaztechoa nintzala iracurri ta azaldu oi
nituela Fedroren latiñezco Ipuiac; artu oi nuela atsegin guciz andia enzunaz Chacur,
Otso, Aiceri, Ollar,... Abere, Lauoñeco, ta Egaztien itzqueta alcarren artecoac. Zortzi
urte nituenean ecusiric nere neba, edo anaia icasten asi zala gure Osabarequin latiñezco
izquerea, jarri citzatan buruan icasi bear nuela nic ere. Ala, buruari neque gogorric eman
gabe, loari bere orduac emanda, ta cigor zaurigarriaren beldurric ez nuela, jolasez
becela, irten nuen nere asmoarequin Virgilioren itzneurtu, ta apainduetan gozatzen
nintzala. Edoceñec daqui Esoporen ipui latiñez ta itz lotu gabeetan daudenac,
errazagoac dirala aditzen, Fedro, ta Virgilioren itz lotuac baño (ib.: 9-10).
Bere ezagutzak ere aitzakiatu behar izan zituen, ez baitzen orduan batere ohikoa
emakumeak ikasketak izatea 11 . Santuak eta Jainkoa baliatu zituen aitzakietarako (ib.:
16):
Jaquiteac ez du eragozten virtute andi batera igotzeco. Santa Florentina, Santa
Paula, Santa Brigida, ta beste Santa batzuec, emanac ziren liburuetara. Baciaquien
latinez ez ece, gueiago ere; ez, eguiaz egaatzeco arrotasunez, ta jaquin nai utsez, ta bai
bideac artzeco Jaungoicoagana.
Osabari, hala ere, alde batetik, damutu zitzaion ikasketa gehiago eman ez izana.
Beste aldetik, konforme agertu zen bere erabakiarekin. Honela aitortu zion gutun batean
Vargas Ponce espainiar ilustratuari (Altzibarren aipua, 1982: 458):
He de confesar mi ierro, o acierto, en no haver fomentado más los estudios de
mi sobrina. La singularidad y genio de una muger me hicieron tener alguna altanería de
espíritu. (…) Paré en esto por cobardía, o por temor. Podía haverla instruido algo en
Física, pero no soi mathematico. Entraba mui bien en el francés con la instrucción de los
Clérigos de dicha Nación (…) creí la bastaba saber la traducción.
11 Aipu esanguratsua ekarri zuen Xabier Kaltzakortak gai honetaz, Bizenta Mogeli buruzko
monografiko batean (Bidegileak bilduma, 1982: 2). Izan ere, emakumea eskolatua izatea kaltegarria
zelako ustea oso errotua baitzegoen. Agirre Asteasukoaren Eracusaldiac II. liburutik ateratako hitzak
eman zituen Kaltzakortak, horren lekuko: “…mutillai eman bear zate, albada, eskola ona… bada
escribitzen jaquitea, [nescacha] batzuentzat ona izan arren, gueyenentzat caltetsu izan liteque.” Agirrek
1808 inguruan idatzi zituen Eracusaldiac, Bizenta Mogelen garaian, hain zuzen.