Alegia klasikoak euskaraz Isopeteko, La Fontaineren eta

VI. Euskal berridazleen alegiak
Hizkuntzen auzi horretan, baina, hernaniarrak argi zuen, Peñafloridak-eta
bezalaxe, gaztelaniaren beharra zutela Hegoaldeko euskaldunek. Esate baterako,
Diálogos basco-castellanos liburuan hauxe esan zuen:
Es muy de estrañar que siendo el romance la lengua de nuestro gobierno, y
estando los Señores maestros de primeras letras encargados de enseñárselo a sus
discípulos, por sernos á los bascongados necesario é indispensable á unos, útil á otros y
conveniente á todos, no se hayan proporcionado medios ausiliares, que faciliten su
enseñanza (Iturriaga, 1842: “Prólogo”).
Luis Mari Mujikak adierazi zuen Iturriagaren metodoak benetako aurrerapena
ekarri zuela, zigorrak baztertu zituelako, baina euskararen mendekotasuna nabarmendu
zuen “respecto al uso definitivo del castellano, como vehículo cultural alto” (1979:
287).
Ildo horretan, Paulo Iztueta zorrotzago eta kritikoago agertu zen Iturriagaren
asmoen eta helburuen aurrean (1996: 232). Haren ustez, Iturriagaren eta abarren
metodo-liburuek “eskola euskararen bidez erdalduntzeko helburu didaktiko garbia
dute”. Euskal testu hauek menerapen-tresna gisa hartu behar direla dio Iztuetak, “ikasle
euskalduna erdalduntzea baitzen azken helburua”. Iztuetak ez zuen heziketa elebidun
orekaturik ikusi Iturriagaren asmoetan.
Lasalak (1884: 5), aldiz, goraipatu egin zuen Iturriagaren ibilbidea, esanaz ez
zela bizi izan korronte politiko jakin baten ikuspegi estuan: “…en él hacían armónicos
un vivo sentimiento euskaro, el patriotismo español, el amor a la humanidad”. Azaldu
zuen, baita ere, jarraikitasun handiz ekin ziola euskara lantzeari 51 :
Tenía, pues, amor al idioma por el idioma, á la literatura por la literatura. Y al dedicarse
con tanta constancia á las letras euskaras hacía un acto recomendable; que bueno es
procurar que se conserve algo un idioma primitivo… (Ib.:16).
Berriz ere erbesteratu behar izan zuen, 1835ean: lehenengo Hendaiara, eta
Milafrangara gero, Arrangoitzeko markesaren Larraldeko jauregian bizitzera (Zalbide,
2007: 79-80). 1840an Hernanin zen berriro.
51 Nonbait, atzendua zuen euskara Iturriagak. Iztuetarekiko gutun-trukean agertzen du Iturriagak
berak atzentze hori: “Nola guc ez degun icasi eusquera gueren gaste demboran, icasi izan guerezaquean
(…)la lan andiari narraizquio, esagutcendet ceren itz bacoitcian diccionarioa escuan artubear, baña uste
det irtengo naicela nolarebait sasitic, eta bearbada gure ondorenguac, gure lana dela bitarte, euscaldun
ede(…) ateraco dira.” (Garmendia, 1968: 171).
173