dogu-turkistan-sempozyumu

Dou ria oruuu de rie e la Da mının görüşünü yansıtan ortak bir tutumu belirlemek yerine, İslam ülkelerinintavrını üç farklı şekilde özetlemek mümkündür:a) Pragmatik tutumBu ülkeler grubunda, doğrudan Çin’in etki ve nüfuzu altında olduğundanya da Çin’le çıkar ilişkilerinden dolayı Doğu Türkistan davasını resmî düzeydedesteklemeyen ama sivil düzeyde sıcak bakan ülkeler yer almaktadır. Bu grubuniçinde en yakın çemberi Orta Asya ülkeleri oluşturmaktadır. Sovyetlerin yıkılmasısonrasında bölgede oluşan stratejik boşluk, Orta Asya’ya sınır komşusu olan DoğuTürkistan’ın Pekin yönetimi nezdindeki önemini daha da arttırmıştır.Çin yönetimi, Sovyetlerin çekildiği tüm nüfuz alanlarına kendisi yerleşmeküzere yoğun bir ilgiyle birlikte bölge ülkelerine yönelmiştir. Bu yönelme sırasında,Orta Asya’ya ulaşımda en önemli geçiş kuşağı durumundaki bölge Doğu Türkistanolduğundan, Çinli yerleşimcilerin iskânı çabalarına bu dönemde ağırlık verilmiştir.Sovyet sonrası bölgede meydana gelen stratejik boşluğu, Şanghay İşbirliğiÖrgütü aracılığıyla doldurmayı hesaplayan Çin, Orta Asya ülkelerinin ekonomikve siyasi istikrarına yardımcı olacak adımlar atan bir siyaset izlemiş ve bu ülkelerüzerinde ekonomik nüfuz kurmaya çalışmıştır.Aynı dönemlerde oluşan siyasi istikrarsızlık ortamında, bölge ülkelerinde giderekgücünü arttıran İslami akımların bir şekilde Doğu Türkistan’daki Uygurlarıda etkilemesinden çekinen Çin, özellikle güvenlik ve istihbarat alanında OrtaAsya devletlerini kendi çizgisine yaklaştırmayı başarmıştır. Bundan sonra bölgeülkelerinde yaşayan çok sayıda Uygur göçmen için zorlu günler başlamıştır.Başlangıçta Orta Asya devletleri, Doğu Türkistan mücadelesine resmî düzeydekayıtsız kalıp halk düzeyinde destek vermişlerse de, 1990’ların sonundanitibaren bu politika, Uygurların geri iadelerinde görüldüğü gibi Pekin yönetimininistediği şekilde biçimlenmiştir. Kendi istikrarsız rejimlerini İslami muhalefetgruplarına karşı korumada panik yaşayan bölge ülkeleri, Uygurların yüzüstü bırakılmasıpahasına Çin’in koruma şemsiyesi altına girmişlerdir. Halk düzeyindeUygurlara sempati devam ediyor olsa da, resmî politikaların kaygan zemini, buülkelerdeki Uygur davasına ağır darbe vurmaktadır.Bu noktada benzer bir siyaset izleyen İran, özellikle Batı ile yaşamış olduğugerilimde Çin’in desteğine ve nükleer teknoloji transferine ihtiyaç duyduğundan,179