dogu-turkistan-sempozyumu

ellerinde olduğunu kabul ettikleri hâlde, bu son yaşananlar kontrolleri dışındageliştiğinden, hadiseyi dağlardan gelen bir terör hareketi olarak görürler. İlerlemesinedevam eden Atalık Gazi, Rus birliklerinin Kaşgar sınırına geldiğini haberalınca, Tunganilere karşı yönelir. Rusya, Kaşgar’ın sınır bölgesinde bulunan İli’yiele geçirir. Burada Rus birlikleri imha edilince güçlü bir Türk yönetimi ortayaçıkar. Bu haberleri ülkesine bildiren İngiliz temsilci Robert B. Shaw, kaygısınışöyle dile getirir:“Yaptıkları genişleme ile sadece antik ve güçlü Tungani Krallığı diye adlandırılaneski yerlerini ele geçirmekle kalmıyorlar, aynı zamanda doğu bölgelerindekalan mevcut Çin yerleşim merkezlerine doğru da yöneliyorlar. Bu yüzden İli’ninkuzey-doğusu olan bölge ellerine geçmiştir ve Atalık Gazi’nin oradaki nüfuzu,İli’den az olmakla beraber, bu dahi tamamen yok edilmelidir. Orası hâlen en karışıkbölge olarak bilinir ve bölgede henüz üstünlüğü ele geçirmiş olan bir lideryoktur.” 141867’de Kuça, 1869’da Korla ve 1871’de Turfan’ı ele geçiren Yakup Bey bölgedetam bir hâkimiyet ve devlet düzeni kurar. Doğu Türkistan’daki Çin hâkimiyetininsona ermesiyle gerçek bir bağımsız devlet ortaya çıkar. Devletin kurucusu ve lideridurumundaki Emir Yakup, son birkaç asır içerisinde Asya’nın yetiştirmiş olduğugüçlü ve hakikaten bağımsız olan tek hükümdardır. 15Çöken Mançu Hanedanı’nın hâkim olduğu bölgelerdeki Türk beyliklerini biraraya getiren ve henüz kuruluş aşamasında olan Kaşgar’a giden İngiliz görevlilerShaw ve Hayward, faaliyetleri devlet yetkililerince değerlendirilip sorgulandıktansonra hapsedilirler. Kraliçe adına ticari araştırmalar yapmak üzere bölgeye geldiklerinisöyleyen iki İngiliz, yapılan temasların ardından serbest bırakılır. Kuruluşsafhasında olup birçok sınır bölgesinde çatışmaların gündemde olduğu bir ülkederahatça dolaşmak isteyen bu görevlilerin Kaşgar hakkındaki genel kanaatleri, buranıntam anlamıyla medeni, barışın ve kamu düzeninin kurulduğu, halkının emniyetve refah içinde yaşadığı bir bölge olduğu yönündedir. 16 İngiliz belgelerindekibu ifadeler, bölgeye medeniyet götürme iddiasındaki sömürgeci zihniyetin gerçekniyetini anlamak açısından önemlidir.Her ne kadar bu ülke İngiltere ile ticaret yapmaya ve bunun şartlarını görüşmeyehazır ise de İngiltere, Mançu döneminde olduğu gibi şartsız ve istediği gibiticaret yapmak arzusundadır. Yakup Bey ticaret konusunda o kadar isteklidir ki,34