dogu-turkistan-sempozyumu

“Son birkaç yıl içinde Rusya’da, Çinlilerin Kaşgar’ı yeniden işgaline yardımetmek hatta Kaşgar’ı bizzat işgal etmek ve onu Çinlilere teslim etmek fikri geçerlilikkazanmıştı. Bir sınır komşusu olarak Yakup Bey’in küçük Özbek Beyliğiyerine, anlaşma hükümlerine uygun ve kendileriyle daha kolayca görüşebilecekolan Çinlilerle hemsınır olmanın çok daha avantajlı olduğu düşünülmekteydi.Böyle düşünenler aynı zamanda Rusya’nın tabii ve mükemmel bir engel olan TanrıDağları’ndan öteye ilerlememesi gerektiğine inanıyorlardı. Bu fikre karşı bazıitirazlar oldu. Bu itirazlar bölgeyi tekrar Çinlilerin idaresine vermenin uygun birpolitik davranış olmayacağı konusunda birleşmekteydi. Kaşgar ele geçirildiği zamanhemen yakınında kuvvetli bir Çin ordusu bulunmadıkça bölge muhtemelenRusların elinde kalacaktı.” 30Osmanlı’nın Kaşgar’a yardım götüren heyeti için en uygun yol Hindistan’dangeçmekti. Fakat Hindistan’da İngilizlerin çıkardığı engeller nedeniyle heyet çoksıkıntı çekti. 31 Türkistan’ın işgali esnasında başından sonuna kadar pasif kalmayıtercih edip gelişmelerden istifade eden, bu anlamda pragmatizmi tercih eden İngilizlerinOsmanlı’nın Kaşgar’a yardımını engellemesi, İngiliz politikasının gerçekyönünü ortaya koyan delillerdendir.üoİstanbul’a gelen Kaşgar sefiri Seyyid Yakup Efendi’ye, İngiltere’nin de desteğinialarak Rusya ile iyi geçinmesi tavsiyesinde bulunulur. Emir Yakup Han da başındanberi Rusya ve İngiltere ile iyi münasebetler kurmanın zaruretine inanmaktadır.Çin’in yeniden saldırıya geçeceğini hesap eden Yakup Han, Hindistan’dakiİngiliz Valiliği ve Taşkent’teki Rus komutanlarla arzu ettiği şekilde bir münasebetkuramadığından elçisini bu ülkelerin başkentlerine göndermeye karar verir veSeyyid Yakup Han bir müddet İstanbul-Petersburg-Londra arasında mekik dokur.32 Hâlbuki bu yıllarda İngiliz yönetici ve devlet adamları, Kaşgarla ilgili kararıçoktan vermişlerdir. Bununla beraber gerek İstanbul’da gerekse Londra’da, elçiyeolumsuz cevaplar verilmediğini, ancak havada kalan vaatlerle zaman kazanıldığınıgörmekteyiz. 33İli Nehri’nin Gulca’yı geçtikten sonra batıya yönelen havzası, 1876’da Çin’edestek vermek için Çar’ın kuvvetleri tarafından işgal edilir ve bu bölge daha sonraRusya ile Çin arasında sınır olur. Bu sınır dünya savaşları sırasında da değişmemiştir.34 Kaşgar’a yönelik Çin saldırılarından sorumlu olan General Tso Tsungtang,bu devleti ortadan kaldırmak için bütün hazırlıklarını tamamlar. Gerek-38