dogu-turkistan-sempozyumu

هۆر شهرقىي تۈركىستان سۆهبهت يىغىنىدەرياسىغا قهدەر يېيىشنى ئىرادە قىلغان ماناس – ساۋەن رايونىنىڭ سابىقۋالىيسى ئهلى بهك هاكىمغا قېتىلىشنى پىلانلىغان ئىدى.‏ لېكىن بۇ مۇمكىنبولمىدى.‏ ئهلى بهك هاكىم قول ئاستىدىكىلهرنى باشلاپ،‏ ئهر ئايال،‏ قېرى ياش،‏ مال چارۋا،‏ چېدىرلىرى بىلهن تىبهت تۈزلهڭلىكىنى بېسىپ،‏ ‏”دۇنيانىڭئۆگزىسى“‏ دەپ قارالغان هىمالايا تاغلىرىنى بىر - بىر ئېشىپ ئۆتۈپ،‏ هىندىستانچېگرىسىغا باردى.‏ بۇ جهرياندا ئارقىدىن قوغلاپ كهلگهن ختاي ئهسكهرلىرى بىلهنيهتته قېتىم قاتتىق ئۇرۇشۇپ،‏ قورشاۋنى يېمىرىپ چىقىپ يولىغا داۋام قىلدى.‏هىندىسىندىستانغا بارغاندىن كېيىن،‏ هىندىستان هۆكۈمىتى ئۇلارنى كهشمىرگهئورۇنلاشتۇردى.‏شهرقى تۈركىستاندىن هۆر دۇنياغا 1950 يىلى چىققان قازاقلار،‏ ئۆزلىرىدىنبۇرۇن - 1939 يىلى هىندىستانغا كۆچۈپ كهلگهن،‏ هىندىستان مۇستهقىل بولغاندىنكېيىن،‏ ئايرىلىپ چىققان پاكىستان دۆلىتىدىكى قازاقلار بىلهن بىرلىشىپتۈركىيهگه ئىلتىجا قىلدى.‏ - 1991 يىلى سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ يىقىلىشىدىنبۇرۇن هۆر دۇنيادا،‏ تۈركىيهدە ۋە ياۋرۇپادا ياشىغان قازاقلار شهرقىي تۈركىستاندىنمىڭبىر تۈرلۈك مۇشهققهت بىلهن ئىشهنگۈسىز دەرىجىدە زورلۇقلارغا پۇت تىرەپ،‏دۈشمهن ئهسكهرلىرىنىڭ قاتتىق هۇجۇملىرىغا قارشى تۇرۇپ،‏ هالاك بولۇشتىنقۇتۇلۇپ قالغان قازاقلارنىڭ ئهۋلادلىرىدۇر.‏20 ئهسىر بويىچه پۈتۈن شهرقىي تۈركىستاندا ئېلىپ بېرىلغان خىتايبېسىمى،‏ ۋەهشىيانه زۇلۇم ۋە قهتلىئاملار تۈپهيلىدىن مىڭلىغان ئهر-‏ ئايال،‏ بوۋاق،‏قېرى ۋە ياش قازاق شېهىد قىلىندى.‏ يۈزلىگهن ئېسىل رەهبهر،‏ يولباشچى ۋەزىيالىي قازاق خىتايلار تهرىپىدىن تۈرمىلهرگه تاشلىنىپ،‏ ئېغىر قىيىن -قىستاقلار بىلهن ئۆلتۈرۈلدى.‏ ئهمما دۇنيانىڭ بۇ ۋەهشىي قهتلىئاملاردىن خهۋىرىبولمىدى.‏ شهرقى تۈركىستاندا ۋە تاشقى دۇنيانىڭ ههرقايسى جايلىرىدا،‏ هىندىستاندا،‏تۈركىيهدە،‏ ياۋرۇپادا،‏ ۋە ئامېرىكىدا،‏ شهرقىي تۈركىستاننى ئىشغال قىلغان خىتايهۆكۈمرانلىقىنىڭ بۇ ههقسىزلىقلىرىنى ئاڭلىتىش ئۈچۈن كىتابلار بېسىلدى،‏ماقالىلار يېزىلدى،‏ ئاخبارات ئېلان قىلىندى،‏ ئارخىپلار تهييارلاندى.‏ ئۆتكهنئهسىرنىڭ ئىككىنچى يېرىمىدا شهرقى تۈركىستاندىن چىققان قازاقلارنىڭرەهبهرلىرى بۇ دۇنيا بىلهن ۋىدالاشقان بولسىمۇ،‏ لېكىن شهرقىي تۈركىستاندىكىقازاق تۈركلىرىنىڭ ئىنقىلاۋى كۈرەشلىرى ئارخىپ ماتېرىياللاردا،‏ مهتبۇئاتلارداتارىخ سههىپىلىرىدە ئۆز ئورنىنى ساقلاپ كهلمهكته.‏156