dogu-turkistan-sempozyumu

هۆر شهرقىي تۈركىستان سۆهبهت يىغىنىتهرىپىدە ياشىماقتا،‏ يهنى سىياسىي چېگرانىڭ ههر ئىككىلا تهرىپىدە ئوخشاشخهلق بىلله هايات كهچۈرمهكته.‏ شهرقىي تۈركىستاننىڭ سىياسىي باشقارمىسىبېيجىڭغا باغلىق بولسىمۇ،‏ ئىرقىي مهنبهسى،‏ تارىخ،‏ هازارەت،‏ دىنىي ۋە مىللىيئۆرپ ئادەتلىرى جهههتته ئوتتۇرا ئاسىيا خهلقى بىلهن بىردەكلىككه ئىگهبولۇپ،‏ ئارىلىرىدا ‏”ئىچقويۇن تاشقويۇن“‏ مۇناسىۋەت بار.‏ شۇڭا ئوتتۇرا ئاسىياداياكى شهرقىي تۈركىستاندا مهيدانغا كهلگهن ههرقانداق ۋەقهنىڭ بىر بىرىگهچوڭقۇر تهسىر كۆرسهتكهنلىكى كۆرۈلمهكته.‏ ئۇنىڭدىن سىرت،‏ شهرقىيتۈركىستان ئىسلام دۇنياسىنىڭ بىر پارچىسى بولغاچقا،‏ بۇ ئىككىسىمۇ ئۆزئاراتهسىر كۆرسىتىدۇ.‏ مۇشۇ جهههتتىن ئېلىپ ئېيتقاندا،‏ شهرقىي تۈركىستانخىتاينى ههم ئوتتۇرا ئاسىيا ۋە ئىسلام دۇنياسىغا باغلاپ تۇرىدىغان،‏ ههم ئوتتۇرائاسىيا ۋە ئىسلام دۇنياسىدىن ئايرىپ تۇرىدىغان ئىستراتېگىيىلىك ئورۇنغائىگه.‏ سوغۇق مۇناسىۋەتلهر ئۇرۇشىنىڭ ئاخىرلىشىشى بىلهن بىرلىكتهشهرقىي تۈركىستاننىڭ ئىرقىي ۋە دىنىي مهسىلىلىرىنىڭ ئېشىپ بېرىشىنهتىجىسىدە،‏ پات پات قوراللىق توقۇنۇش يۈز بېرىپ تۇرىدىغان بولدى.‏ ١١ سېنتهبىردىن كېيىن،‏ بۇ مهسىلىلهر تېخىمۇ ئۇلغايدى ۋە خىتاينى هالقىپئۆتۈپ،‏ خهلقئارالىق سىياسىي سههنىگه چىقتى.‏ يهنى شهرقىي تۈركىستاننىڭئىرقىي،‏ دىنىي،‏ مۇهىتى ۋە ئىنسانىي ههق هوقۇقلىرىغا ئوخشاش مهسىلىلىرىدۇنيا جامائهتچىلىكىنىڭ دىققىتىنى تارتىشقا باشلىدى . ٨(٥) شهرقىي تۈركىستاننىڭ گېئوئىقتىسادىي ئههۋالى.‏ شهرقىيتۈركىستاننىڭ پايدىلىنىشقا بولىدىغان تېرىقچىلىق،‏ ئورمان ۋە بوزيهر كۆلىمى٦٨ مىليون گېكتار بولۇپ،‏ خىتاي بويىچه بىرىنچى ئورۇندا تۇرىدۇ.‏ كىشىبېشى ئوتتۇرىچه كىرىم نىسبىتى خىتاينىڭ ئوتتۇرىچه كىرىمىدىن ئىككىههسسه يۇقىرى.‏ بۇ رايوندىن تېپىلغان كۆمۈر زاپاس مىقدارى ٢٧ مىليارد توننابولۇپ،‏ خىتاي ئومۇمىي زاپىسىنىڭ ‏٪‏‎٤٠‎نى تهشكىل قىلىدۇ ۋە ئالدىنقىقاتاردا تۇرىدۇ.‏ نېفىت ۋە تهبىئىي گاز زاپاس مىقدارىمۇ ٣٠ مىليارد توننا بولۇپ،‏خىتاي ئومۇمىي زاپاس مىقدارىنىڭ ‏٪‏‎٣٥‎نى تهشكىل قىلىدۇ ۋە خىتاي بويىچهبىرىنچى ئورۇندا تۇرىدۇ.‏ شهرقىي تۈركىستاندا پاختا مههسۇلاتى ئۇدا بىر نهچچهيىلدىن بېرى بىرىنچى ئورۇندا تۇرۇپ كهلمهكته.‏ خىتايلار پاختا بىلهن نېفىتنى‏”ئاق ئالتۇن“‏ ۋە ‏”قارا ئالتۇن“‏ دەپ ئاتىشىدۇ.‏ شهرقىي تۈركىستان ئهينى ۋاقىتتاخىتاينىڭ نادىر مېتال ۋە ئىستراتېگىيىلىك خام ئهشيالىرىنىڭ مۇهىم304