dogu-turkistan-sempozyumu

önce en son mola Yungu Pazar denilen bir yerde verildi. Burası birkaç yıl öncesinekadar virane bir bataklıktı. Ancak bugün hükümet tarafından kurutulmuş vegayet liberal bir şekilde çiftçilere verilmiş... Böylece barışçı bir endüstri Yarkent’tebaşarılı oluyor.” 22Kaşgar’la ticari ilişkileri geliştirmek üzere 1873 Eylül ayında, oldukça kalabalıkbir heyetle tekrar bu ülkeye gelen Forsyth’e önemli bir görev daha verilmişti.Heyetten, sadece ticari bir anlaşma imzalamak ve Kaşgarya ile devamlı diplomatikbağlar kurmanın yanında, Yakup Bey’in ülkesi hakkında mümkün olan bütüntopografik, etnografik ve ekonomik bilgilerin toplanması istenmişti. 23 Daha sonraSir Henry Trotter’ın içinde bulunduğu bir heyet, Kaşgar’a gelerek 2 Şubat 1874’teher iki taraf için de son derece tatminkâr olan bir anlaşma imzalayarak ticari ilişkilerdeuygulanacak esasları olgunlaştırmıştır. 24Forsyth heyeti veya kafilesi Kaşgar Emiri ile geniş çaplı bir ticaret anlaşmasıimzalar. Ve heyetteki diğer görevliler de, her şeye rağmen Kaşgar’ın Rusya karşısında,Batı Türkistan devletlerinden daha fazla dayanamayacağı raporunu hazırlarlar.Anlaşma gereği daha sonra Kaşgar’a gönderilen Shaw, görünüşte sadeceticari bir temsilcidir. Ancak gerçek görevi, gerektiğinde bir siyasi görevli olaraksorumluluklar yüklenmektir. 25Doğu Türkistan’da kurulan Kaşgar Devleti’nin kuruluşunu tamamlayıpaskerî ve ticari alanlarda güçlenmeye ve dış destekler aramaya başladığı yıllarda,Rusya’nın da Hokand Hanlığı’nın işgalini tamamladığını görmekteyiz. Çarlıkyönetimi daha önce önemli bölgeleri aldığı hâlde, dış tepkilerden çekindiği içinHanlığın bütünüyle işgalini ve bu gelişmelerin ilanını tehir etmişti. Fakat bölgedeMüslüman ve güçlü bir devletin ortaya çıkmasının verdiği şaşkınlık ortamında, buişin bitirilmesinin zamanı geldiği kanaatine varılmış ve 2 Mart 1876’da HokandHanlığı resmen ortadan kaldırılmıştır.Rusya ve İngiltere’nin yardımı ile Kaşgar’ın Çin tarafından işgaliİngiliz heyetler, görevliler ve tüccarlar Kaşgar’a gidip gelerek anlaşmalarla temaslaricra ederken Yakup Bey, uzak görüşlü bir devlet adamı olarak geniş çaplıfaaliyetlerde bulunmaktadır. İçinde bulunduğu şartların ve konumunun nezaketininfarkında olan Kaşgar Emiri, Çin’in, dolayısıyla İngiltere’nin eski topraklarınıkolay kolay bırakamayacağını, Rusya’nın Türkistan istikametindeki ilerleyişinin36