dogu-turkistan-sempozyumu

tekrar ele geçirmeye muvaffak olmuşlardır. Bu yöneticilerden biri olan Hoca Cihangir,1825’te Çinlilerin eline esir düşüp Çin Fağfuru’nun emriyle lokma lokmadoğranmıştır. Halk tarafından son derece sevilen ve ta’zim edilen Yakup Bey içinise yine bir İngiliz memuru “aşağı tabakadan bir serseri” diyecektir. Hâlbuki Hocalarhâkimiyeti tamamen halkın desteği ile kurulmuş ve daima halkın sevgisinikazanmıştır. Bu gerçekten dolayı Mançu Hanedanı’nın yıkılmasından sonra HokandHanı, Doğu Türkistan’da bir Türk devleti kurdurmak için özellikle Hocalarailelerinden bir fert aramıştır. Halkın, yönetimlerinden bîzâr olduğu veya yöneticilerininahlaksız olduğu şeklindeki iddialar, İngiltere yönetiminin işgal etmekveya ettirmek istediği bölge için kamuoyunda zihni taban hazırlama işlemidir.Çünkü İngiliz yönetimi, kendi kontrolü dışında, hem idareci olarak hem de birasker olarak çok mahir olan ve yarım asırdır ne güvenlik ne de barışı tatmış olanbir ülkeye ikisini birden getiren bir yönetime daha fazla tahammül edemezdi. 8Çin’i yöneten Mançu Hükümdar Sheng Tsu zamanında ilk Moğolistan işgaledilmiştir. Moğolistan valisi olarak tayin edilen Moğol Rabdan, Doğu Türkistanve Tibet’i kendisine bağlamıştır. Moğolistan valiliğinin fazla güçlenmesinden rahatsızolan Çin, 1757’de Doğu Türkistan’ı, daha sonra da Tibet’i doğrudan kendisinebağlamıştır. Bundan sonra zaman zaman Türk halkı Çinlileri püskürtmüşsede Çin hâkimiyeti bu döneme damgasını vurmuştur. Bununla beraber, halk üzerindenüfuz sahibi hocaların Kaşgar, Yarkent, Turfan, Hoten gibi şehirlerde valiolarak başarılı bir yönetim kurduğunu gören Çinliler, hem kontrolü sağlayacaklarınıhem de vergileri daha rahat toplayacaklarını hesap ettiklerinden bu sistemigeliştirerek devam ettirmişlerdir. Böylece Çin yönetiminin gittikçe şiddetlenenbaskı ve zulmüne karşı Doğu Türkistan 1863 yılına kadar 42 defa isyan etmiş vebundan sonra bağımsız Kaşgar Hanlığı kurulmuştur.Kaşgar (Doğu Türkistan) DevletiDoğu Türkistan’ın bugünkü siyasi konumu önemli ölçüde 19. yüzyılın ikinciyarısında yaşanan gelişmelere bağlıdır. Günümüz Türkistan cumhuriyetleri Kazakistan,Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan bu dönemde RusÇarlığı tarafından işgal edilmiş ve Sovyet ihtilali ile de bu durum değişmemiştir.Batı Türkistan’daki Rus işgalinin İngiltere ve Avrupa boyutu olduğu gibi, DoğuTürkistan için de aynı durum söz konusudur. 932