dogu-turkistan-sempozyumu

هۆر شهرقىي تۈركىستان سۆهبهت يىغىنىمهدەنىي كىملىكى جهههتتىن تۈرك ئىكهنلىكى مۇنازىرە تهلهپ قىلمايدىغانههقىقهتتۇر.‏ ئورخۇن ئابىدىلىرىدە بىلگه قاغان:‏ ‏«توققۇز ئوغۇز مېنىڭ قهۋمىم ئىدى»‏دەيدۇ.‏ توققۇز ئوغۇزلارنىڭ ئۇيغۇرلار ئىكهنلىكى ههممىگه ئايان.‏ ١٠ ئهسىردە ياشاپئۆتكهن داڭلىق تهرجىمان سىڭقۇ سهلى تۇتۇڭ ‏”ئالتۇن يارۇق“نى خىتايچىدىنئۇيغۇرچىغا تهرجىمه قىلغاندا،‏ ئۇيغۇر تىلىنى ‏”تۈرك تىلى“،‏ ‏”تۈرك ئۇيغۇر تىلى“‏دەپ ئاتىغانىدى.‏ مههمۇد قهشقىرىنىڭ ‏”تۈركىي تىللار دىۋانى“‏ ناملىق ئهسىرىدەئۇيغۇرلارنىڭ تۈرك ئىكهنلىكى ههققىدە نۇرغۇن بايان تېپىلىدۇ.‏ ئهمما خىتايلار بۇتارىخىي ههقىقهتنى قوبۇل قىلمايدۇ،‏ ههتتا بۈگۈنكى زاماندا ‏”تۈرك مىللىتى“‏ ۋە‏”تۈرك“لهرنىڭ مهۋجۇد ئهمهسلىكىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.‏ ئۇلارغا كۆرە،‏ تۈركلهر تاڭسۇلالىسىنىڭ ئاخىرقى يىللىرىدا تارىخ بېتىدىن ئۆچۈپ كهتكهن بولۇپ،‏ بۈگۈنكى‏”تۈرك“‏ ۋە ‏”تۈرك مىللىتى“‏ ئاتالغۇلىرى پانتۈركىستلهر تهرىپىدىن ئويدۇرۇپچىقىرىلىپ،‏ ئوتتۇرىغا قويۇلغان.‏ خىتايلار ئۇيغۇرلارنىڭ تۈرك ئىكهنلىكىنى قوبۇلقىلمىغانلىقى ئۈچۈن،‏ ‏”شهرقىي تۈركىستان“‏ دېگهن جۇغراپىيىلىك ئاتالغۇنىمۇرەت قىلماقتا.‏ خىتايلارنىڭ بۇ سۆزلىرى ۋە پوزىتسىيىسى پۈتۈنلهي سىياسىيخاراكتېرلىك بولۇپ،‏ ههرگىزمۇ ههقىقهتنى ئهكس ئهتتۈرمهيدۇ.‏. ٣ بىر مهدەنىيهت هاۋزىسى شهرقىي تۈركىستانتارىخىي يىپهك يولىنىڭ مۇهىم قىسمىنى ئۆز ئىچىگه ئالغان شهرقىيتۈركىستان ئىسلامىيهتتىن بۇرۇن شامان،‏ هىندى ۋە غهرب يۇنان مهدەنىيىتىنىڭكېسىشمه نۇقتىسى ئىدى.‏ ئۇيغۇرلارنىڭ ١٠ ئهسىردىن ئېتىبارەن مۇسۇلمانبولۇشى بىلهن،‏ ئىسلام،‏ بۇددا ۋە خرىستىئان مهدەنىيهتلىرى بىرلىشىدىغان مهركهزگهئايلاندى.‏بۇ مهدەنىي مۇهىتنىڭ تهسىرى بىلهن،‏ ئۇيغۇرلار ئۆز يۇرتلىرىدا ئۆزلىرىگه خاسمهدەنىيهت ياراتقان بولۇپ،‏ شهرقىي تۈركىستان تىل،‏ دىن،‏ ئهدەبىيات ۋە سهنئهتساههلىرىدە تۈرك مىللىي مهدەنىيىتىنىڭ بۆشۈكى بولۇپ قالدى.‏ مهزكۇر مهدەنىيمۇهىت تۈرك مهدەنىيهت تارىخىدا تۇنجى يېزىق ئهدەبىياتىنىڭ،‏ تۇنجى يازماقانۇننىڭ ۋە تۇنجى كىتاب باسما تېخنىكىسىنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىشىغا تۈرتكهبولۇپ،‏ مههمۇد قهشقىرى،‏ يۈسۈپ خاس هاجىب،‏ خوجا ئههمهد يهسهۋىي قاتارلىق ئۇلۇغشهخسلهرنىڭ يېتىشىپ چىقىشىغا ۋە ١٢ مۇقامدىن ئىبارەت ئالهمشۇمۇل ئهسهرنىڭ14