11.07.2015 Views

dogu-turkistan-sempozyumu

dogu-turkistan-sempozyumu

dogu-turkistan-sempozyumu

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

پروف.‏ در.‏ ئالائىددىن يالچىنكايا / شهرقىي تۈركىستان تارىخىدىكى مۇهىم بۇرۇلۇش نۇقتىلىرى ۋە خىتاي ئىشغالىيىتىئالىملىرىدىن مهخدۇم ئهزەمنىڭ ئوغلى خوجا ئىسهاق ۋەلىنى يېنىغا دەۋەت قىلدى.‏خوجا ئىسهاق ۋەلى پۈتۈن شهرقىي تۈركىستاننى كېزىپ،‏ مۇسۇلمانلارنىڭ ئۆزئاراقېرىنداش ئىكهنلىكىنى ئهسلهتتى،‏ خهلقنى بىرلىك ۋە باراۋەرلىككه چاقىردى.‏نهتىجىدە،‏ شهرقىي تۈركىستاندا كۆرۈنهرلىك دەرىجىدە بىرلىك ۋە باراۋەرلىك بهرپاقىلىنىپ،‏ دۆلهت پارچىلىنىشىنىڭ ئالدى ئېلىندى.‏ ئۇندىن كېيىن،‏ خوجا مهخدۇمئهزەم بىلهن غهربىي تۈركىستاننىڭ داڭلىق ئالىملىرىدىن خوجا ئههمهد يهسهۋىي ۋەخوجا باهائۇددىن نهقشىبهندى قاتارلىق شهيخلهرنىڭ نهسهبلىرىدىن بىر قانچه خوجايۇقىرىقى مهقسهتته شهرقىي تۈركىستانغا يهنه دەۋەت قىلىندى.‏ بۇ خوجىلار بىرتهرەپتىن خهلقنى دىنىي جهههتتىن توغرا يولغا يېتهكلىسه،‏ يهنه بىر تهرەپتىن ئۆزئارىلىرىدا پات پات رىقابهتكه چۈشۈپ قالاتتى.‏ بۇ دەۋر 1757 يىلىغىچه داۋاملاشتى.‏بهزىلهر شهرقىي تۈركىستاننىڭ 1758 يىلىدىن بۇرۇنمۇ خىتاي هاكىمىيىتىگهقاراشلىق ئىكهنلىكىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ.‏ چۈنكى تۈركىستان بهزىدە ئىشغالىيهتئاستىدا قالسا،‏ بهزىدە ‏«خوجىلار»‏ هاكىمىيهتنى قايتا قولىغا ئالاتتى.‏بۇ دەۋر ئهينى ۋاقىتتا ئهنگىلىيه باشچىلىقىدىكى ياۋرۇپا كۈچلىرىنىڭ دۇنيانىئۆز مۇستهملىكىسىگه ئايلاندۇرۇۋالغان يىللارغا توغرا كېلىدۇ.‏ بارغانسېرى ئىنگىلىزمۇستهملىكىسىگه ئايلىنىپ قېلىۋاتقان خىتاي هاكىمىيىتى بۇ مهزگىللهردە ئۆزئىچىدىكى مهسىلىلهرنى ههل قىلالماسلىقىغا ۋە دۆلهتنىڭ ههر تهرەپتىن مۇنقهرزبولۇۋاتقىنىغا قارىماي،‏ شهرقىي تۈركىستاندىكى مۇستهقىللىق ههرىكهتلىرىنىههرقانداق پۇرسهتتىن پايدىلىنىپ قانلىق باستۇرۇپ،‏ يېڭى قۇرۇلغان دۆلهتلهرنىههرخىل ۋاسىتىلهر بىلهن يوقاتتى.‏ بۇ يهردە ئىنگىلىز خىتاي مههسۇلاتى بولغانبىر مۇستهشرىقنىڭ خوجىلار دەۋرى ههققىدىكى پىكرىنى بايان قىلىپ ئۆتۈشنىمۇۋاپىق كۆردۈم.‏ گ.‏ ماكارتنېي ئىسىملىك بىر ئىنگىلىز مهمۇرىنىڭ يېزىشىچه،‏خوجىلارنىڭ ئهخلاقسىزلىقى ۋە زۇلۇملىرى تۈپهيلىدىن خهلق ئۇلارنى قوللىمىغان،‏شۇنىڭ بىلهن خىتاي هاكىمىيىتى شهرقىي تۈركىستاننى قايتا بېسىۋېلىشقامۇۋەپپهق بولغان.‏ بۇ هۆكۈمدارلاردىن بىرى بولغان خوجا جاهانگىر 1825 يىلىخىتايلارغا ئهسىر چۈشۈپ قېلىپ،‏ خىتاي ئىمپېراتورىنىڭ ئهمرى بىلهن پارچه پارچه توغرىۋېتىلگهن.‏ يهنه بىر ئىنگىلىز مهمۇرى خهلقنىڭ قهلب تۆرىدىن ئورۇنئالغان ۋە ئىززەت هۆرمىتىگه سازاۋەر هۆكۈمران ياقۇب بهگ ههققىدە:‏ ‏”تۆۋەنتهبىقىدىن چىققان لۈكچهك“‏ دەپ يازغان.‏ هالبۇكى،‏ خوجىلار هاكىمىيىتى تامامهن37

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!