dogu-turkistan-sempozyumu

Dou rkiann elecei nalii Meodu erinden ir Deerlendirme Doç. Dr. Erkin EkremTang Sülalesi generali Gao Xianzhi ve Mançu İmparatorluğu generali Zhaohui,Orta Asya’ya sefer düzenlerken Doğu Türkistan’ın güneyindeki dağı aşarakbölgeyi denetim altına almışlardır. Cengiz Han ise Doğu Türkistan’ın kuzeyindekidağı aşarak bölgeyi fethetmiştir. Bu bağlamda Doğu Türkistan, OrtaAsya’yı fethetmede stratejik derinlik noktası olabilmektedir. Doğu Türkistan’ıişgal eden ve Sincan idare bölgesinin temelini hazırlayan Mançu İmparatorluğukomutanı Zuo Zongtang, bölgenin işgal edilmesinin önemini şu şekildeanlatmaktadır: “Sincan’a hâkim olmak Moğolistan’ın korunması demektir;Moğolistan’a hâkim olmak başkentin korunması demektir. Kuzeybatı bölgesi(Çin için) sanki bilek ve parmak gibi kopukluk olmadan savunmanın bir bütününüoluşturmaktadır. Eğer Sincan elden çıkarsa Moğolistan’ın güvenliği tehditaltında kalacaktır. Bu durumda Çin’in rahat uyuyabileceği tek bir gün bilekalmayacaktır.” (Tongchou Xinjiang Quanju Shu, 1878). Nitekim Çin, tarihte,Doğu Türkistan’ı ele geçirdiği dönemlerde büyük ülke hâline gelmiştir; kaybettiğidönemlerde ise zayıf bir hâle düşmüştür. Çin, büyük ülke olma yolundaDoğu Türkistan’ı kaybettiği takdirde, hem Orta Asya’dan Ortadoğu’ya uzananbölgedeki etkisini yitirecek hem de yabancı güçlerin bölgeden Çin’e yönelikyapacağı stratejik saldırılara zemin sağlanmış olacaktır. 64. Doğu Türkistan’ın Türk ve İslam dünyası ile olan etnik ve dinî bağları: DoğuTürkistan’ın komşu ülkelerinin çoğu Müslüman ve Türk halklardır. Bazıları iseortak tarih ve kültürü paylaşan etnik gruplardır. Bölge halkının bir kısmı sınırötesinde yaşamaktadır; yani siyasi sınırın her iki tarafında aynı halk bulunmaktadır.Doğu Türkistan’ın siyasi yönetimi Pekin’e bağlı olmasına rağmen etnikmenşei, tarih, kültür, din ve diğer örf-âdetleri açısından Doğu Türkistan halkıOrta Asya halklarıyla bir bütündür. Aralarında “yüz ve astar” ilişkisi mevcuttur.Bu nedenle Orta Asya ya da Doğu Türkistan’da meydana gelen herhangi birolayın karşılıklı olarak birbirini etkilediği görülmektedir. Ayrıca Doğu Türkistanİslam dünyasının bir parçası olduğundan İslam dünyası ile de etkileşimiçindedir. Bu bağlamda Doğu Türkistan, Çin’i hem Orta Asya ve İslam dünyasınabağlayan hem de Orta Asya ve İslam dünyasından ayıran stratejik bir bölgekonumundadır. Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından Doğu Türkistan’ınetnik ve dinî sorunlarının giderek artması nedeniyle bölgedeki çatışmalar dasık sık gündeme gelmeye başlamıştır. 11 Eylül sonrası bu sorunlar yeni bir boyutkazanmış ve Doğu Türkistan meselesi Çin’i aşarak uluslararası siyasi alana237