dogu-turkistan-sempozyumu

هۆر شهرقىي تۈركىستان سۆهبهت يىغىنىتۈركىستان تارىخىنىڭ ئهڭ مۇهىم بۇرۇلۇش نۇقتىلىرىدىن بىرى بولغان بهدەۋلهتياقۇب بهگ رەهبهرلىكىدىكى قهشقهرىيه دۆلىتىنىڭ ئهنگىلىيه بىلهن بولغانمۇناسىۋەتلىرى ههققىدە تېخىمۇ تهپسىلىي توختالدىم.‏ ‏«چوڭ ئويۇن»‏ كهلىمىسى،‏خىتايلار ئهزەلدىن بېرى يۈرگۈزۈپ كېلىۋاتقان ‏”بۆلۈپ باشقۇرۇش“‏ سىياسىتىنىئۆز ئىچىگه ئالغان ئىنگلىز سىتراتېگىيىسىنى ئهڭ ياخشى ئىپادىلهپ بېرىدىغانتېرمىندۇر.‏‏”تۈركىستان“نىڭ ئورنىغا ‏”ئوتتۇرا ئاسىيا“‏ ئىسمىنى قوللىنىش،‏ ئادەتتىكىبىر ئىسىم ئۆزگىرىشى ئهمهس،‏ بهلكى بۇ ‏«چوڭ ئويۇن»نىڭ بىر پارچىسىدۇر.‏ تارىختا‏”شهرقىي تۈركىستان ‏(ئىسلام)‏ جۇمهۇرىيىتى“دىن باشقا ‏”تۈركىستان“‏ نامىدا بىرهاكىمىيهت قۇرۇلۇپ باقمىدى.‏ پهقهت رۇس ئىشغالىيىتىدىن كېيىن،‏ ئۇ رايونلار‏”تۈركىستان ۋىلايىتى“‏ دەپ ئاتالدى.‏ شۇنداقتىمۇ ئهسىرلهردىن بېرى ئېتىبارلىقمهنبهلهردە بۇ رايوننىڭ ئىسمى ‏”تۈركىستان“‏ دەپ زىكىر قىلىندى.‏ 1867 يىلى،‏تاشكهنتنى مهركهز قىلغان ‏”تۈركىستان ۋىلايىتى“نىڭ ئورنىغا ‏”تۈركىستانئومۇمىي ۋالىيلىقى“‏ قۇرۇلدى ۋە يېڭى ئىشغال قىلىنغان رايونلار بۇ ۋالىيلىققاقوشۇۋېتىلدى 1924 . 1 يىل 10 ئاينىڭ 14 كۈنى،‏ ‏”تۈركىستان“‏ ئىبارىسىسوۋېت رۇسىيىسىنىڭ سىياسىي هۆججهتلىرىدىن پۈتۈنلهي چىقىرىپ تاشلاندى.‏شۇندىن كېيىن،‏ ‏”تۈركىستان“‏ ئىسمى ‏”شهرقىي تۈركىستان جۇمهۇرىيىتى“دەزىكىر قىلىندى.‏ بۇ دۆلهت 1944 يىلىدىن 1949 يىلىغىچه هۆكۈم سۈردى . 2بۈگۈن خىتاي هاكىمىيىتىنىڭ ئاستىدىكى بۇ دۆلهت خىتاي هۆكۈمىتى تهرىپىدىن‏«شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى»‏ دەپ ئاتالماقتا.‏ يهر ناملىرىنى ئۆزگهرتىشئويۇنى قاتتىق قول ۋە هاكىممۇتلهق سىياسهت يۈرگۈزۈپ كېلىۋاتقان بۇئىككى دۆلهتنىڭ كۆپ قىرلىق ئاسمىلاتسىيه پروگراممىلىرىنىڭ بىر پارچىسىبولۇپ،‏ بىز بۇلارنى ۋاقىتلىق مهسىله دەپ قارايمىز ۋە ئىلمىي تهتقىقاتلىرىمىزداتارىخىي ۋە ئىرقىي ههقىقهتلهرنى ئاساسىي ئۆلچهم قىلىمىز.‏ مهيلى تۈركىيخهلقلهر ئارىسىدا ياكى غهربنىڭ سىياسىي ساههلىرىدە بولسۇن،‏ ‏”تۈركىستان“‏ئاتالغۇسىنىڭ ئورنىغا ‏”ئوتتۇرا ئاسىيا“‏ ئىسمىنىڭ سىڭدۈرۈلۈشىنىڭ ئادەتتىكىئاتالغۇ ئۆزگىرىشى ئهمهسلىكى توغرىسىدا كۆپ توختالغان بهگ مىرزا هېيت مۇنداقدەيدۇ:‏ ‏«تۈركىستان ئىسمى 1925 يىلىدىن ئېتىبارەن سوۋېت تېرمولوگىيىسىدە‏”ئوتتۇرا ئاسىيا ۋە قازاقىستان“‏ دەپ ئاتىلىپ كهلمهكته.‏ تۈركىستاننى خهلقلهرنىڭ32