dogu-turkistan-sempozyumu

پروف.‏ در.‏ ئالائىددىن يالچىنكايا / شهرقىي تۈركىستان تارىخىدىكى مۇهىم بۇرۇلۇش نۇقتىلىرى ۋە خىتاي ئىشغالىيىتىبىر بىرىگه ئارىلىشىپ كېتهلهيدىغانلىقىنى ئىسپاتلاش ئۈچۈن تهجرىبه سههنىسىسۈپىتىدە كۆرسهتمهكچى بولغان رۇسىيه،‏ بۇ دۆلهتنىڭ ئهسلى ئىسمىنى ئىنكارقىلىپ،‏ تۈركىستانلىقلار ئارىسىدىكى:‏ ‏”ههممىمىز بىر مىللهت“‏ دېگهن ئاڭنىيوقىتىشقا ۋە تۈركىستاننى رۇس ئىشغالىيىتىنىڭ ئاساسىي ئۇنسۇرى قىلىشقائۇرۇنىۋاتىدۇ،‏ ‏”تۈركىستان“‏ ئىسمىنىڭ قوللىنىلىشىغا چىش تىرنىقى بىلهنقارشى چىقىۋاتىدۇ.‏ ئهجهبلىنهرلىكى شۇكى،‏ 1950 يىللاردىن بېرى غهربلىك بهزىتهتقىقاتچىلار رۇس ئىجادىيىتى بولغان ‏”ئوتتۇرا ئاسىيا“‏ ئىسمىنى قوللىنىشقاۋە بۇ ئارقىلىق غهرب دۇنياسى ۋە ئىسلام ئالىمىگه ‏”تۈركىستان“‏ ئاتالغۇسىنىئۇنتۇلدۇرۇپ،‏ سوۋېتچه ئاڭغا خىزمهت قىلماقتا.‏ ئهسلىدە پۈتكۈل ئوتتۇرا ئاسىيانىئۆز ئىچىگه ئالغان ‏”تۈركىستان“‏ بۈگۈنكى كۈندە ئوتتۇرا ئاسىيا جۇغراپىيىسىنىڭكىچىككىنه بىر قىسمىغا ئايلىنىپ قالدى...»‏ . 3 شۇڭا بۇ ماقالىمىزدا بۇ تارىخىي،‏قانۇنىي،‏ ئىلمىي ئاساسلارنى تهتقىق قىلىش بىلهن بىرگه،‏ ئىلىم ۋە هوقۇقدۇنياسىنى ئىمپېرىيالىزمنىڭ چوڭ ئويۇنلىرىغا قارشى ئاگاهلاندۇرۇش ئۈچۈن‏”شهرقىي تۈركىستان“‏ ئىسمىنى تاللىۋالدۇق.‏‏”تۈركىستان“‏ ياۋرۇ ئاسىيا چوڭ قۇرۇقلۇقىنىڭ غهربكه مايىل مهركىزىيقىسمىغا جايلاشقان ۋە كهڭ تېرىتورىيهنى ئۆز ئىچىگه ئالىدىغان،‏ تارىختىنبېرى ‏”تۈركلهرنىڭ يۇرتى“‏ مهنىسىدىكى تۇران ياكى تۈركىستان دېگهن ناملاربىلهن ئاتىلىپ كهلگهن جاينىڭ نامى.‏ بۇ يۇرت غهربته ئاۋرال دەرياسى ۋە كاسپىيدېڭىزىغىچه،‏ شهرقته ئالتاي تېغى ۋە خىتاي چېگرىسى يهنى شهرقىي تۈركىستانياكى قهشقهرىيهنىڭ شهرقىي چېگرىلىرى،‏ جهنۇبتا ئىران ۋە ئافغانىستان،‏ شىمالداتوبول،‏ تومسك ۋىلايهتلىرى ‏(سىبىرىيه)گه تۇتىشىدۇ . 4 تۈركىستاننىڭ ئومۇمىييهر كۆلىمى 5 مىليون 340 مىڭ 66 كۋادرات كلومېتىر بولۇپ،‏ هازىر خىتاينىڭمۇستهملىكىسى ئاستىدىكى شهرقىي قىسمىنىڭ كۆلىمى 1 مىليون (824) 503مىڭ،‏ غهربىي قىسمى بولسا،‏ 3 مىليون 516 مىڭ كۋادرات كىلومېتىرنى تهشكىلقىلىدۇ . 5 شهرقىي تۈركىستاننىڭ ئاساسلىق قىسمى ئالتاغ تېغى،‏ تهڭرىتېغى،‏كوئىنلون تېغى ۋە تهكلىماكان چۆلى قاتارلىق تاغ ۋە چۆل بىلهن قاپلانغان.‏ ئۇندىنباشقا،‏ تارىم،‏ ئىلى،‏ ئېرتىش،‏ ماناس،‏ ئۇلۇنگۇر،‏ باغراش دەرياسى قاتارلىق ‎320‎دىنئارتۇق دەريا بار.‏33