dogu-turkistan-sempozyumu

هۆر شهرقىي تۈركىستان سۆهبهت يىغىنىخىتاي هاكىمىيىتى ئوتتۇرا ئاسىيادا يۈز بهرگهن ههرقانداق بىر ۋەقهياكى توقۇنۇشنىڭ شهرقىي تۈركىستانغا بىۋاسىته تهسىر كۆرسىتىدىغانلىقىۋە شۇ ئارقىلىق ئۆزىنىڭ سىياسىي ۋە ئىقتىسادىي بىخهتهرلىكىگه تههدىتيېتىدىغانلىقىنى كۆرۈپ يهتكهچكه،‏ شهرقىي تۈركىستاننى تاشقى دۇنياغا قارشىمۇداپىئه رايونى دەپ بىلمهكته.‏ شۇڭا بۇ يۇرتتا يۈز بېرىش ئېهتىمالى بولغانههرقانداق مۇستهقىللىق پائالىيىتىنى قىلچه ئىككىلهنمهستىن رەهىمسىزلهرچهقانلىق باستۇرماقتا.‏ شۇنى ئۇنۇتماسلىق لازىمكى،‏ خىتاينىڭ ئۇزۇن يىللاردىن بېرىداۋاملىشىپ كېلىۋاتقان مۇستهقىللىق كۈرەشلىرىنى قانلىق باستۇرۇش جهريانىداقۇرغان خهلقئارالىق ئىتتىپاقىنىڭ تراگېدىيىلىك تهسىرى بۇ رايون دائىرىسىدىكىئىرقىي پۈتۈنلۈكنىڭ قوشنا دۆلهتته قالغان قىسىملىرىدىمۇ كۆرۈلمهكته.‏يهنى بۇ رايوننىڭ ئىرقىي پۈتۈنلۈكىنى تهشكىل قىلىدىغان غهربىي تۈركىستانجۇغراپىيىسى شهرقىي تۈركىستاندىكى ‏(بۇ تراگېدىيىلىك)‏ جهرياننى ئۆز ئهينىبېشىدىن ئۆتكۈزىدۇ.‏ ئهينى ۋاقىتتىكى سوۋېت هاكىمىيىتى قوشنا دۆلهتتىكى ههرتۈرلۈك مۇستهقىللىق ههرىكىتىنىڭ ئۆز تېرىتورىيىسىدىكى مۇسۇلمانلارغا ‏”يامانئۆرنهك“‏ بولۇشىدىن خهۋپسىرىگهچكه،‏ خىتاي هاكىمىيىتىنىڭ بۇ رايونغا قاراتقانقانخور سىياسىتىنى قوللىغان ياكى تېخىمۇ ئوچۇق قىلىپ ئېيتقاندا،‏ خىتاينىشهرقىي تۈركىستاندىكى ههرىكهتلهرگه قارشى كۈشكۈرتكهنىدى.‏ ئۇزۇن مهزگىللىكشهرقىي تۈركىستان مۇجادىلىسى نهتىجىسىدە،‏ تارىخىي قهشقهر شههىرىدەمۇستهقىللىقىنى ئېلان قىلالىغان ‏”شهرقىي تۈركىستان ئىسلام جۇمهۇرىيىتى“مۇبۇ ‏”(كۈشكۈرتۈش)‏ ئامىلى“دىن نېسىۋىسىنى ئالغان بولۇپ،‏ ئارىدىن كۆپ ئۆتمهيرۇس خىتاي باسقۇنچىلىرى تهرىپىدىن مۇنقهرز قىلىنغان.‏ مۇستهقىللىقىدىنيهنه ۋاز كهچمىگهن شهرقىي تۈركىستان خهلقى،‏ ١٩٤٤ يىلى غۇلجا شههىرىدەشهرقىي تۈركىستان جۇمهۇرىيىتىنى قۇردى.‏ دۆلهت چېگراسىدىكى مۇستهقىلهۆكۈمهتتىن بىئارام بولغان ستالىن،‏ زامانىدىكى مىللهتچى ۋە كوممۇنىستخىتاي ئارىسىدىكى رىقابهتته ئۈستۈنلۈكنى ئىگهللىگهن ماۋزېدوڭغا ياردەم بېرىپ،‏ئاران بهش يىل هۆكۈم سۈرگهن بۇ جۇمهۇرىيهتنى ئۆرۈپ تاشلىدى.‏ هېلىغىچهداۋاملىشىپ كېلىۋاتقان تراگېدىيىلىك ۋەزىيهت قانلىق تۈردە باستۇرۇلغان ئهڭئاخىرقى مۇستهقىللىق ههرىكىتى بىلهن تېخىمۇ ئېغىر تۈسكه كىردى.‏ شۇنىسىئهجهبلىنهرلىككى،‏ سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ يېمىرىلىشى بىلهن غهربىي تۈركىستانجۇغراپىيىسىدىكى دۆلهتلهر ئارقا ئارقىدىن مۇستهقىللىقىنى ئېلان قىلسا،‏ خىتاي214