dogu-turkistan-sempozyumu

در.‏ ئهكرەم هىجازىي / سوغۇق مۇناسىۋەتلهر ئۇرۇشى ۋە 11 سېنتهبىردىن كېيىنكى شهرقىي تۈركىستانكىتابىدا ئوتتۇرىغا قويغان.‏مانا مۇشۇنىڭغا ئوخشاش قىممهتلىك ۋە تارىخىي مهلۇماتلار ناهايىتى كۆپبولۇپ،‏ شهرقىي تۈركىستان ههرگىزمۇ خىتاينىڭ بىر پارچىسى ئهمهسلىكىنىمۇنداق بىرقانچه جهههتتىن شهكسىز ئىسپاتلاپ بېرەلهيدۇ:‏١) ئۇ زېمىننىڭ خىتاي زېمىنىغا كېيىن قېتىۋېلىنىشى ۋە بۇنى شۇ هۆكۈمهتئهربابلىرىنىڭ قاتتىق تالاش تارتىش قىلغاندىن كېيىن قارار قىلىشى ئىسپاتلاپبېرىدۇ.‏٢) ئۇ زېمىنغا يېڭى ئىسىم قويۇلۇشى شهرقىي تۈركىستاننىڭ يات زېمىن ئىكهنلىكىنى،‏خىتاي هۆكۈمىتىنىڭ ‏«ئىگىدارچىلىقى»غا ‏«يېڭى»دىن ئۆتكهنلىكىلىكىنى ئىسپاتلاپبېرىدۇ.‏شۇنداق ئىكهن،‏ شۇنچه كهڭ رايوننىڭ تارىخ بويى ئىسىمسىز بولۇشىنى تهسهۋۋۇرقىلىش ئهسلا مۇمكىن ئهمهس.‏ ناۋادا ئۇ زېمىن خىتاينىڭ بىر پارچىسى بولسا،‏ ١٩ ئهسىرنىڭ ئاخىرىدا ‏«شىنجاڭ»‏ دەپ ئىسىم قويۇلۇشى ئهقىلگه ههرگىز سىغمايدۇ.‏خۇلاسه قىلىپ ئېيتقاندا،‏ خىتاي باسقۇنچىلىرى ئۇ زېمىنغا بىر ئىسىم قويۇشىكېرەك ئىدى.‏ بىراق ئۇلار ‏«شىنجاڭ»‏ دېگهن ئىسىمدىن باشقا ئىسىم تاپالمىدى.‏ئۇ ئىسىمنىڭ پهقهت ياۋرۇپا پۇرىقى بېرىدىغان مۇستهملىكه دالالىتىدىن باشقا،‏ نهتارىخ،‏ نه جۇغراپىيه،‏ نه مهدەنىيهتكه دالالهت قىلىدىغان هېچقانداق ئالامهت يوق.‏ ١٩ ئهسىرنىڭ باشلىرىدا پهن تېخنىكا دەۋرىنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىشى ۋە كاپىتالىزمنىڭكېڭىيىشى بىلهن بىرگه ياۋرۇپا ئىنسانشۇناسچىلىرى ئۆز دۆلهتلىرىنىڭ ئاسىياۋە ئاپرىقا قىتهلىرىنى مۇستهملىكه قىلىۋېلىشلىرىغا قولايلىق تۇغدۇرۇپ بېرىشئۈچۈن،‏ خۇددى خىتايلارنىڭ شهرقىي تۈركىستانغا قوللانغان تېرمىنىغا ئوخشاپكېتىدىغان:‏ ‏«تارىخى يوق جهمئىيهتلهر»‏ ياكى ‏«ئارقىدا قالغان جهمئىيهتلهر»‏ۋەياكى ‏«ئىپتىدائىي جهمئىيهتلهر»‏ دېگهنگه ئوخشاش،‏ نىشان قىلىنغان دۆلهتلهرنىسۈپهتلهپ بېرىدىغان بىرمۇنچه تېرمىنلارنى هازىرلاپ بهرگهنىدى.‏ ئۇلار بۇتېرمىنلارنىڭ ههممىسىنى يېڭى مۇستهملىكه قىلىنغان زېمىنلارغا قاراتقانبولۇپ،‏ قىممهتلىك كان بايلىقلىرىغا ئىگه،‏ قېزىلمىغان بايلىقىنىڭ زاپاسمىقدارى مول ‏«مۇنبهت زېمىن»‏ هېسابلانغان يۇرتلارنى بېسىۋالغاننىڭ ئۈستىگه،‏ئۇنىڭ بايلىقلىرىنى تالان تاراج قىلىشنى ههققىمىز دەپ قارىغان.‏ بۇ،‏ خىتايلارمۇشهرقىي تۈركىستانغا قاراتقان سىياسىتىدە ئىشلهتكهن تېرمىننىڭ دەل ئۆزىدۇر.‏61