slika politike - Jovan Despotović

182Podudarnost ovih interesa, ciljeva i načela sa početka ovog veka, paradoksalno, isto takosnažno stoji kao etička i estetička norma i na njegovom kraju u istim oblastima - ali sada kakovidimo, sa retrogradnim predznacima. Jer, raniji procesi ujedinjavanja u devedesetim su seizvrgli u razjedinjenje, osnivanje i stvaranje sada su postali realnost uništavanja i razaranja,entuzijazam formiranja novog južnoslovenskog društva zamenjen je dramom raspada u krvavompiru jugoslovenskih ratova protekle decenije. Kao da upravo ova epoha mora da nam iznedrijednu novu Nadu koja dakako neće uzaludno završavati nezavršeno (jer taj eksperimentdefinitivno nije uspeo) već će poput nje razumeti vlastito vreme u svim njegovim dramama aživotnim i umetničkim delom stvoriti novu viziju, odaslati jasne i jake signale koji se nastavljajuupravo na onim mestima na kojima su bili mnogo puta prekidani i napokon potpuno prekinuti -kao u kakvom horor filmu koji se ponavlja i ubrzano vrti unazad.U osnovi, moguća su dva načina političke angažovanosti umetnika kroz njihovostvaralaštvo. Jedan je apologetski kada se propagandistički glorifikuje političko stanje i ideološketendencije u socijalnoj strukturi koje vladajući slojevi autoritarno uspostavljaju i normiraju.Suprotni je kritički kada se ti opšte proklamovani politički ciljevi podvrgavaju preispitivanju,sumnjama ili direktnom negiranju. Naravno da je prvi slučaj od strane svakog režima uvekokarakterisan kao društveno pozitivan, afirmativan i u državnim isntitucijama najsnažnijepodržavan. Ekstremni primeri za takvu umetnost u ovom veku bili su nacikunst u HitlerovojNemačkoj i socrealizam u Staljinovom Sovjetskom savezu za koje je najkarakterističnije bilogušenje svih sloboda - od političkih i individualnih do umetničkih. Naprotiv, slobodaumetničkog stvaralaštva koja je sigurno ponajviše imanentna modernoj i savremenoj umetnostipodrazumeva i postojanje različitih vrsta i načina političkog aktivizma na krilu njegovogangaživanog kriticizma.U delu jugoslovenske angažovane umetnosti, na intelektualnoj levici između dva svetskarata nastao je u stvaralaštvu kritički pokret koji se podelio u dve struje: nadrealizma i socijalnuumetnosti, a iz koje je nakon pobede Titovog partizanskog pokreta u totalno promenjenimdruštvenim i političkim uslovima direktno proizašao socijalistički realizam. Ako su prve dvepoetike imale manje-više jasno kritički naglašenu ideološku i socijalnu dimenziju, druga je kaoestetički izdanak levičarske revolucije odjednom zamenila kritičnost apologetikom,angažovanost glorifikovanjem, borbenu negaciju uspaljenom afirmacijom, buržoasku estetičnostartističkim levičarenjem....