slika politike - Jovan Despotović

49Voz naše sudbinePutujuća skulpturaNekolikim povodima je u apokaliptičnim devedesetim godinama u sadašnjoj Jugoslavijipokretano pitanje smisla i sadržaja angažovanog umetničkog stvaralaštva. U osnovi, pokazla jepovest umetnossti ovog veka, moguća su dva načina političke angažovanosti umetnika kroznjihovo stvaralaštvo. Jedan je apologetski kada se propagandistički glorifikuje političko stanje iideološke tendencije u socijalnoj strukturi koje vladajući slojevi autoritarno uspostavljaju inormiraju. Suprotni je kritički kada se ti opšte proklamovani politički ciljevi podvrgavaju oštrompreispitivanju, sumnjama ili direktnom negiranju pri poređenju sa faktičkim ideološkim isocijalnim stanjem u društvu. Naravno da je prvi slučaj od strane svakog režima uvekokarakterisan kao društveno pozitivan, afirmativan i politički najsnažnije podržavan. S drugestrane direktan kritički odgovor na dramatične izazove krajnje opasnog i ideološkineartikulisanog vremena kroz umetničko stvaralaštvo izaziva otvorene frustracije totalitarnihrežima koji ubrzano traže načine da se ta vrsta javnog delovanja suzbije, pa čak i sankcionišeinstrumentima državne represije.Jugoslovensko postsocijalističko društvo nije izgradilo stabilne ustavne, političke,ekonomske, edukativne, kulturne i ostale parametre (koji definišu jednu civilizovanu zajednicu)te je stoga u punom zamahu upavo sada jedno opšte socijalno rastrojstvo koje pojedinca dakako iumetnika, pripadnika takve zajednice čine nemoćnim da izvan svoje profesionalne delatnostiutiče na promenu takvog stanja. Ono što ipak ostaje kao poslednja mogućnost je aktivni otpor,napor i hrabrost da se pruže jasni znaci nemirenja i nepristajanja.Usred opšteg jugoslovenskog rata, masovnih ubistava, razaranja, bede, sveopšte izolacijesveta koja je pogodila treću Jugoslaviju vršački umetnik Zvonimir Santrač je zamislio i napokonuspeo 1996. godine da realizuje jednu od zasigurno najupečatljivijih i najznakovitijih ikona ovogvremena - železničku kompoziciju koja se sastoji od pet posebno prerađenih vagona koje ubudućnost a neopozivo u kontrasmeru gura jedna parna lokomotiva postavljena na njegovomkraju. Ovaj rad Santrač je nazvao Balkanski voz (sudbine) a ta monumentalna, pokretna, upravoputujuća skulptura spravom je u kritici proglašena umetničkim znakom vremena. U tekstu podtim naslovom Ješa Denegri je, između ostalog, istakao i sledeće:A ukupni utisak cele ove (železničke i umetničke) "kompozicije" nosi neuporedivu ineporecivu sugestiju: direktnost, drastičnost, sirovost, grubost, brutalnost kakva prevazilazi sve