ANAR Əsərlər VI ssenarilər, tərcümələr Bu kitabın çapı Ekson ...

Məlumdur ki, balaca Üzeyir məktəbə gedərkən Natəvan ona öz
Quranıyla xeyir-dua verib. Bu Quran durur. Amma Natəvanın öz
əliylə yazdığı şerlərdən və çəkdiyi şəkillərdən ibarət albomu da
durur. Bizə elə gəldi ki, məşhur şairəylə gələcək bəstəkarın görüşünü
canlandıran səhnədə bu albomu meydana çıxarmaq daha
münasibdir. Həm də Üzeyir özü də uşaqlıqda kiçik hekayələr yazar,
şəkillər çəkərmiş və onun bu dəftəri hifz olunub.
Mən bu epizod haqqında ona görə belə müfəssəl danışıram ki,
nadir hallarda səhnələr "uydurulanda" bu "uydurmaların" həqiqət
dərəcəsi aydın olsun.
Üzeyir Hacıbəyli və Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev tərcümeyihallarının
biliciləri üçün bir məsələ də gözlənilməz görünə bilər:
Haqverdiyevin "Leyli və Məcnun" operasının premyerasında
dirijorluq etməsinin səbəbləri.
Görkəmli yazıçı, dramaturq Ə.Haqverdiyev musiqini sevən və
gözəl bilən adam idi, Şuşada və Bakıda Şərq konsertləri təşkil edirdi.
Şuşada hətta "Məcnun Leylinin qəbri üstündə" mövzusunda kiçik
səhnəciyin quruluşunu vermişdi. (Bu səhnəciyi uşaqlıqda Üzeyir də
ğörüb). Bütün bunlara baxmayaraq bir tarixi fakt adama təəccüblü
gəlir: Peşəkar musiqiçi, dirijor olmaya-olmaya, Haqverdiyev "Leyli
və Məcnun"un ilk tamaşasında orkestri idarə etmişdir. Onu da
xatırladaq ki, orkestrdə şərq alətlərindən başqa — skripka,
violonçel, klarnet, fleyta kimi notlu partiyaları ifa edən alətlər də
vardı. Bu tamaşada Haqverdiyev ilk və son dəfə dirijor olmuşdur.
Bundan sonra heç bir vaxt heç bir opera yaxud operettada orkestri
idarə etməyib. Bu məlum faktdır, amma onun motivləri və səbəbləri
haqqında heç yerdə bir kəlmə deyilmir…
Belə olan surətdə mən bu məlum faktı başqa bir məlum faktla
əlaqələndirirəm. — "Leyli və Məcnun"un premyerasına iki saat
qalmış tarzənlər (Qurban Pirimov və Şirindən başqa) nə üstündəsə
mübahisə edir və çıxıb gedirlər. Üzeyir bəy təcili surətdə onların
partiyalarını skripkalar üçün yazmalı olur. Premyerada bəstəkar özü
orkestrdə skripka çalıb. İkinci tamaşadan başlayaraq operaya
müəllif özü dirijorluq edib. Başqa bir məlum fakt: O vaxt "İslamiyyə"
mehmanxanasında yaşayan Üzeyir bəy operanın məşqlərini də burda
keçirirmiş. Həmin vaxt Haqvediyev də bu mehmanxanada qalırmış
və ilk operamızın yaranma prosesini müşahidə edirmiş. Bütün bu
faktlar haqqında dəqiq sənədlər var. Beləliklə bu müxtəlif faktları
174