ANAR Əsərlər VI ssenarilər, tərcümələr Bu kitabın çapı Ekson ...

irini edama apararkən Misir şahı fəryad qoparır, başına döyür.
Kəmbiz bunun səbəbini soruşanda Psammenit belə cavab verir: —
"Çünki yalnız aldığım bu son zərbəni göz yaşlarıyla soyutmaq olar.
İki əvvəlki dərdimi isə ifadə edə biləcək vasitə yoxdur".
Burada bir qədim rəssamı da yada salmaq yerinə düşər,
İfiqeniyanın qurban kəsilməsi səhnəsini təsvir edərkən rəssam bu
günahsız qızın faciəsinə ağlayan insanların sifətlərini çəkir və
ustalığının zirvəsinə ucalır. Amma qızın atasının sifətini çəkilməmiş
qoyur, Bununla rəssam demək istəyir: dərdin elə həddi var ki, onu
sözlə ya fırçayla ifadə etmək mümkün deyil.
Şairlərin yaratdıqları bir təşbeh də bununla bağlıdır: Niobeya
əvvəcə yeddi oğlunu, sonra yeddi qızını itirərək qayaya çevrilir.
Bununla şairlər demək istəyir ki, çəkilməz dərd insanı nəinki müc
edir, dilini-ağzını qapayır, o hətta dönüb daşa, qayaya çevrilir.
Qəlbimizi ən dözülməz dərd, ağrı çuğlayanda dilimiz tutulur,
dinib-danışa bilmirik, hisslərimizi harayla, fəryadla ifadə eməkdən
acizik. Belə anlarda insanın qəlbi yalnız dərin sükuta qərq olur. Sözlə
deyilən, başqalarıyla bölüşülən, hamıya yerli-yataqlı danışılan dərd
dərin və səmimi ağrı deyil. Əsl ağrının dili laldır.
ON DÖRDÜNCÜ FƏSİLDƏN ("Bizim Xeyri və Şəri
qavramağımız onları necə təsəvvür etməyimizdən asılıdır)"
Qədim yunan kəlamına körə insanlara daha çox müəyyən şeylər
yox, onlar haqqında özlərinin yaratdıqları təsəvvürlər əzab verir.
Əgər kimsə ədalətin həmişə və hər yerdə məhz belə olduğunu təyin
edə bilsəydi insanın qisməti çox yüngülləşərdi. Biz nəyisə şər və
iztirab adlandırırıqsa, bunlar şər və iztirab olmaqdan daha çox bizim
şər və iztirab haqqında təsəvvürlərimizdir.
Ölümü, kasıblığı və iztirabı ən amansız düşmənlərimiz bilirik.
Amma biri ölümü bütün dəhşətli şeylərdən ən dəhşətlisi sayırsa,
başqa birisiyçün ölüm həyatın əzablarından xilas olmaqdır, bütün
dərd-bəlalarımızdan bir dəfəlik azad olmaq yoludur. Bəziləri ölümü
qorxu və həyəcan içində gözləyirsə, başqaları ölümü həyatdan artıq
sevinclə qarşılamağa hazırdır. Çətin həyat sürmüş sadə adamlar bir
çox hallarda ölüm qarşısında iradə və təmkin nümayiş etdirirlər,
sanki varlıqlarında belə böyük bir dəyişikliyin olacağıının fərqində
deyillər. Arxayınlıqla vəsiyyətlərini edirlər, yaxınlarıyla vidalaşırlar,
hətta zarafatlaşırlar, yaxud Sokrat kimi ölüm ayağında dostlarının
sağlığına badə qaldırırlar.
432