ANAR Əsərlər VI ssenarilər, tərcümələr Bu kitabın çapı Ekson ...

gəlməlisən.
Özünü öz sənət əsərində ifadə etdiyindən kənarda heç bir dahi
yoxdur. Marsel Prustun dühası — onun əsərləridir, Rasinin dühası —
onun bir sıra faciələrindədir və bunlardan başqa heç yerdə yoxdur.
"Rasin bir faciə də yaza bilərdi" deməyin nə mənası var ki, bu faciəni
yazmayıb. İnsan öz həyatıyla yaşayır, öz surətini yaradır və bu
surətdən başqa heç nəyi yoxdur. Əlbəttə həyatda uğur qazana
bilməyənlərçün bu çox amansız hökmdür. Amma insanlar onu da
başa düşməlidir ki, ancaq varlıq var, arzular, ümidlər insanı yalnız
yalan yuxuların əsiri edir.
Pikassonun şəkillərini müzakirə edərkən, demirik ki, bu nədir?
Yaxşı başa düşürük ki, şəkil çəkərkən o, özünü yaradır, özü necə
varsa, elə yaradır və əsərlərinin külliyatına onun öz həyatı da daxildir
Əxlaq məsələsi də belədir. Sənətlə əxlaq arasında ümumi cəhət
odur ki, hər ikisində yaradıcılıq və kəşf var, Biz qabaqcadan nə
etməli olacağımızı təyin edə bilmərik. Yenə təkrar edək ki, insan özü
özünü yaradır, bu ya digər əxlaq ülgüsünü seçərkən o, özünü
müəyyənləşdirir. Biz də onu bu ya başqa mövqe tutmasıyla bağlı
dəyərləndirə bilərik.
Deyirlər ki, biz başqasını mühakimə edə bilmərik. Bu həm
doğrudur, həm də yox. Doğrudur ona görə ki, bir insan tam
səmimiyyətlə və aydın şüurla öz xətt hərəkətini seçəndə ona başqa
xətt hərəkəti təklif etmək olmaz. Amma digər tərəfdən sənin bu
hərəkətə münasibətin sənin özünün də varlığını müəyyənləşdirir axı.
Mənə məsələnin qoyuluşunu da irad tuturdular: Doğrudanmı
ekzistensializmi humanizm sayırsınız? "Humanizm" sözünü iki tam
müxtəlif anlamda başa düşmək olar.
Humanizm nəzəriyyəsi insanı son məqsəd və ən böyük dəyər kimi
qiymətləndirir.
Amma humanizmi başqa cür də anlamaq mümkündür. İnsan
daimi dəyər deyil, o, yalnız daima özünü yarada-yarada və itirə-itirə
insan olur. Ekzistensializm də bax bu anlamda humanizmdir.
Bu mülahizələrdən aydın olur ki, bizə qarşı iradlar çox haqsızdır.
Ekzistensializm ardıcıl ateizmdən nəticələr çıxarmaq təşəbbüsüdür.
O heç də insanı ümidsizlik girdabına atmır. Amma xristianlar etdiyi
kimi hər bir bidəti ümidsizlik sayacaqlarsa onda ilkin ümidsizlik
təbiətin özündən doğur. Ekzistensializm "Allahın yoxluğunu" isbat
etməyə cəhd eləmir, özünü buna sübut axtarmağa xərcləmir. O başqa
493