ANAR Əsərlər VI ssenarilər, tərcümələr Bu kitabın çapı Ekson ...

ir-biriylə əlaqələndirərək Haqverdiyevin nə səbəbdən "Leyli və
Məcnun"un premyerasında dirijorluq etdiyini izah etməyə çalışmışıq.
Bu izah sənədlərlə təsdiq olunurmu? Yox. Amma bu izahı təkzib
etmək də müşküldür. Onun gerçəkliyini təsdiq edən sübutlar
olmadığı kimi, inkar edən dəlillər də yoxdur.
Bütün başqa yerlərdə isə hər hansı epizodun, dialoqun dəqiqliyi
şəksizdir, dialoqlar bəzi hallarda sözbəsöz tarixi sənədlərdə hifz
olunmuş mətnlə eynidir. İnqilabdan qabaqkı mətbuatda jurnalistlərin
rəyləri də dəqiq sitatlar şəklində verilir…
Filmin bir janr xüsusiyyətini də nəzərə çatdırmaq istərdim. Bu
xüsusiyyət yalnız materialla deyil, həm də televiziya janrının
spesifikasıyla müəyyənləşir. Fikrimcə televiziya janrı, bütün başqa
sənət növlərindən daha artıq imkan yaradır ki, bədii təhlili publisist,
elmi təhlillə üzvü vəhdətdə birləşdirəsən… Hacıbəyli haqqında filmi
biz bəstəkar haqqında tədqiqat kimi, film-esse kimi düşünürdük.
Esseyə xas olan sərbəst zaman və məkan keçidləri, dəyişmələriylə.
Əsas qayə — Hacıbəyli taleyini və Hacıbəyli sənətini dərk etmək və
dolğun əks etdirmək idi. Bu məsələnin həllinə can atarkən, biz
tamaşaçını iştirakçıya çevirməliydik — yaradıcılıq prosesinin,
bəstəkar və onun ömrü, yaradıcılığı haqqında düşüncələrimizin
iştirakçısına… Tamaşaçının fəal iştirakı — məhz televiziya sənətinə
xas olan əsas cəhətdir…
Filmdə opera və operettalardan böyük parçalar olmalıydı. Axı
film musiqili televiziya filmiydi…Və nəhayət film bədii olduğuna görə
aktyor oyunundan geniş istifadə olunmalıydı. Film-təhlil, filmessenin
xüsusiyyətlərindən onun forması doğulurdu. Əsərdə Aparıcı
olmalıydı, müəllif düşüncələrini, Üzeyir ömrünün müxtəlif
məqamlarını şərh edən, tamaşaçını müəyyən epoxalara daxil edən,
nəyisə dəqiqləşdirən, hansı yanlışısa düzəldən Aparıcı — obyektiv
olmaqla bərabər emosional cəhətdən laqeyd, biganə də qala
bilməzdi… hadisələrə öz replikalarıyla, verdiyi qiymətlərlə müdaxilə
etməliydi. Aparıcı obrazı filmin müxtəlif laylarını bir vəhdətdə
birləşdirir — fikirlər, anımlar, xatırlamalarla müxtəlif hadisələri,
faktları, personajları, dövrləri bir-birinə calayır.
Odur ki, bəzi epizodların məişət məkanı tamamilə şərtidir.
Məsələn jurnalistlərin iştirak etliyi epizodda biz sırf şərti, neytral
interyerdən ona görə istifadə etdik ki, ideyalar, estetik və ictimai
mövqelərin toqquşmasını məişət dekorlarından kənar bir şəraitdə
175