ANAR Əsərlər VI ssenarilər, tərcümələr Bu kitabın çapı Ekson ...

Şəkidə. 4 sentyabr 1989
…Şəkidə gənc aktyorların oynadıqları bu tamaşaya baxıram, çox
qabaqlar yazdığım hekayənin əsasındadır bu tamaşa — "Yaxşı
padşahın nağılı" hekayəsi və cürbəcür fikirlər gəlir başıma.
Əvvəlan, Şəkiylə bağlı fikirlər, Şəki teatrıynan bağlı fikirlər. Şəki
teatrı ilə mənim çox xoş xatirələrim bağlıdır. Vaxtilə bizim çox
istedadlı və geniş fantaziyalı rejissorumuz Vaqif Abbasov burda
mənim "Adamın adamı" pyesimi qoymuşdu. Bu elə bir dövr idi ki,
satira, xüsusilə kəskin satira çətin səhnələrə yol tapırdı və Vaqifin
cəsarəti, şəkililərin rəğbəti bu tamaşanı yaratdı. Sonra Vaqif tamaşanı
Bakıya da gətirdi. Sonra burda "Şəhərin yay günləri" də qoyulub
tamaşaya. Və indi tamamilə gözlənilməz halda gənc kollektiv
rejissor Fərman başda olmaqla, baş rolun ifaçısı Vahabla bir yerdə bu
tamaşanı oynayırlar. Mən bu tamaşaya baxdıqca, həm bu teatr
xatirələrini düşünürdüm, həm də həmən bu tamaşanın mövzusu
haqqında ki, bu mövzu hekayədən gəlir və bu mövzu totalitarizm
haqqındadır. Ona görə yox ki, bu tamaşaya burda — Şəkidə, Şəkinin
bu qədim karvansarasında baxıram, yalnız ona görə yox. Bir də
Şəkinin bütün tarixi keçir gözümün qabağındın, həmən o "gələrsəngörərsən"
qalası da, həmən o "xan sarayı" da.
Şəki xan sarayının döyüş səhnələrini əks etdirən bu divar
rəsmlərinə baxanda adam ikili hiss keçirir: bir yandan kəsilmiş
başlar, axıdılan qanlar, yaralı insanlar, tələf olmuş döyüşçülər, o biri
tərəfdən də bütün bunları əks etdirən sənətin ecazı, sənətin sehri. Və
müstəbidliyin, despotizmin, totalitarizmin mahiyyəti haqqında
düşünürsən burda. Hakimi mütləqlər, hökmdarlar uzun əba da geyinə
bilərlər, şinel də, frenc də, müxtəlif əsrlərdə də, müxtəlif
cəmiyyətlərdə də yaşaya bilərlər, amma onların mahiyyəti dəyişmir.
Bu mahiyyətsə insana, insanlığa qənim mahiyyətdir…
…O elə bilir ki, insanları xoşbəxt eləyir, amma insanları daraq
dişləri kimi eyniləşdirmək onları elə birinci növbədə bədbəxt
eləməkdir. İnsanın fərdini, hər bir fərdi bir-birindən ayırmamaq,
bütün fərdləri eyni boyda-eyni biçimdə görmək, eyni hisslərlə
yaşayan, eyni fikirlərlə yaşayan, eyni cür duyan, danışan, davranan
adamlar kimi görmək, bu bütün totalitar rejimlərə xas olan bir
cəhətdir və bu əsərdə heç bir konkret prototip olmadan — hərəsindən
368