Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

108 Euskal Nazionalismoa eta Hezkuntza (1895-1923)
"provincias vascongadas"-etako ikuskari bana izendatzen denean, honek sortu
gaitzespenetaz23, Estatua hiru herrialde horientzako ikuskari bat izendatzera behartua
izango delarik (edozein eran Estatuak ezarri ikuskaritza ez da kolokan jarriko, Estatuak
hartutako neum asko kolokan jarriko ez den bezala`) .
Beharbada, guztien artean -eta Estatuko hezkuntza-sistema nazionalaren zutabea
den neurrian- Moyano legeak euskal erakundeen aldetik sortu erreakzioak ditugu
adierazgarrienetarikoak'-' . Esan behar da dagoeneko urte dexente dela literatura foruzaleak
Estatuaren borondate uniformizatzailea zein asimilatzailea salatzen duenekoa (G . de
Cortazar eta Monterok esango dute Euskal Herriaren intergrazioa bultzatzen ari dela gero
eta indar gehiago duen kontzintzia nazionala duen Espainian) ; beraz, oraintxe bertan
ikusteko aukera izan dugun legez, ez gara egoera berri baten aurrean aurkitzen, eta foru
sistemak bizirik dirauela egia izaki, nabarmena da bere kilikolozko egoera, Estatuaren
aparatu zentralizatzaileak konbatitzen duelarik ; Moyano legeak garbi asko erakutsiko du
zein den alde horretatik Euskal Herriak -Estatuak ezarri duen dinamika honen
testutinguruan- bizi duen babesgabetasuna26 . Foru aldundien akta zein idatziak aztertuz
gero -eta handia da erabili dugun dokumentu kopurua-, oso luze azaltzen da hauengan
haserrea piztu duten gaien zerrenda, izan ere aipatu legeak kolokan jarriko baitu,
hezkuntzaren arloari dagokionez, foru eraikuntza guztia . Hauek "deber sagrado"-tzat
jotzen dute foruak baieztatzen dituen 1839ko legearen aurka doan 1857koaren aurrean
"S .M. "-ri errekurtsoa aurkeztea, "con la súplica de que se digne mandar suspender los
23 Expediente formado con motivo dela R .O. de 6/7/1849 relativa al nombramiento de
inspector . 1849 . Archivo General de Guipúzcoa ; leg . 1849 .
24 Boletin Oficial de Instrucción Publica delakoaren nahitaezko erabilpena dela eta, Bizkaiko
Batzar Orokorrak, "Regencia"-ren agindu baten aurrean, erabilpen hori onartuko du nahiz eta "sin
peijuicŕo de los f ceros vizcainos" formula ez ahaztu (1841/IV/3 ; Junta General, Lib . ; 87 Fol : 0 Recto) .
Kasu honetan ere antzeman daiteke, "obedezco pero no cumplo" horren aukera eskuartean ibili arren,
Estatuari esaten zaiola amen .
25 Alde horretatik adierazgarria da -jakinik nondik datorren- Etxegarai batek izen bereko artikulu
ezberdinetan lege honi buruz, baita sorturiko erreakzioei buruz ere, egindako irakurketa: ECHEGARAY,
B . (1934) : "Vehículo lingüístico utilizado para la enseñanza en el Pais Vasco", in YAKINTZA, 7 . zk. ;
33-42 ; eta "Vehículo . . . (continuación)", in YAKINTZA, 8 . zk . ; 104-111 .
26 GARCIA de CORTAZAR, F .; MONTERO, M . (1982) : Historia contemporánea del Pais
Vasco. De las Cortes de Cadiz al Estatuto de Guernica . Donostia: Txertoa ; 13-22 (2 . arg .) .