Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntzaren arazoa Aranaren ondoren 373
hezkuntza sistema nazionalaren premiaz argien mintzatu den jeltzalea ; azkenik,
eskuartean izan ditugun informazio-iturrien arabera, euskal nazionalismoan nagusiak izan
diren ardatz ideologikoak jasoz, autonomialhezkuntza gaiak proiektu zehatz batetan
uztartu dituen bakarra dugu . Proiektu hau independentzia eta autonomia gaien inguruko
eztabaida pil-pilean dagoenean azalduko du Landetak, gure ustez euskal
nazionalismoaren aurpegi autonomia-zalea ezagutzeko bikainenetarikoa den lan batetan ;
hain zuzen ere aipatua dugun bere hitzaldi bat j asoko duen Los errores del nacionalismo
vasco y suus remedios .
Landetak dioenaren arabera, antzeko proiektu baten inguruan bildu beharko
lituzke euskal nazionalismoak bere indarrak, politikoki zuhur jokatu nahi badu behintzat .
Gehiegi luzatu gabe, bere ustez, autonomia proietuak orain azalduko ditugun ezaugarrien
antzekoak izan beharko lituzke . Estatuak autonomia eman behar die Araba, Gipuzkoa,
Nafarroa eta Bizkaia "probintziei" ; hots, herrialdeena litzateke autonomia . Baina aldi
berean "la región" litzateke autonomia izango lukeena, eta honi dagokio, besteak beste,
"dieta- y ejecutar las disposiciones gubernativas y administrativas que afecten . . . a la
enseíianza"470 , gaztelania zein euskara liratekelarik euskal "región"-aren hizkuntz
ofizialak . Baina, autonomia "probintziena" bada -eta hau esplizituki azalduko du
Landetak- nola betearazi aipatutakoa, "probintzia" bakoitzaren autonomia gaindituko
lukeen nolabaiteko erakunde edota egiturarik gabe? . Ikusten da ikuspegi ideologikotik
zailtasunak nabarmenak direla euskal nazioa/euskal herrialdeak binomioaren armonia
bilatzeko garaian -antzinako "Euskal Estatuen" irudia baitago jokuan-, finean nazioa (edo
nazioaren zati bat esan beharko genuke) egituratzeko planteamendu ahulak isladatzen
direlarik Landeta bezalako ideologo argiarengan ere . Bera horretaz jabetzen dela esango
genuke, eta erantzuna ematen saiatu arren, erakusten duen indefinizio mailak dioguna
frogatuko luke . Udalak abiapuntutzat harturik -"probintzien" "genuinas representaciones"
diren neurrian-, hauei dagokie, bere ustez, autonomia indarrean jarriko duten erakundeak
sortzea, zehaztuz "qué finiciones de ella [autonomiarenak, alegia] corresponde a los
Municipios y cuáles a las Diputaciones o a las Cámaras legislativas vascas o a
cualquiera otra entidad que tomo consecuencia de esa autonomía juzguen crear los
propios Municipios"47 . Hau da, euskal "probintziak" konfedera edota amakomuna
daitezke, baita "lau probintzietako" lege-erakunde bakarra sortu ere komenigarria ikusten
badute, baina jakinaren gainean -autonomia hori Estatuaren barrukoa dela ulertzen den
hein berean- euskal "probintzi" bakoitzaren batasunaren baitan eman behar dela
autonomia ; hots, euskal "probintziak" "probintzien" arteko batasunaren aldeko aukera
egin dezakete, baina baita, aukera den neurrian, kontrakoa ere -"probintziarena" da apurtu
ezin daitekeen batasun bakarra-, nazioaren egitura politikoa zintzilik gera daitekeelarik
-batere zehaztu gabekoa edozein eran- .
470 LANDETA, E . (1923) : Los errores del uacionalisrno . . . : Op . cit. 20-21 .
471 Ibidem ; 21 .