Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

378 Euskal Nazionalismoa eta Hezkuntza (1895-1923)
dagoela . Egia da, ikuspegi nazionalistatik, askoz ere "borobilagoak" diren adierazpenak
egiten direna, finean kultura nazionalean oinarritu beharreko nazioaren pizkundearen
garrantzia azpimarratzeko garaian -Aranzadik 479 egiten duen moduan, esate baterako- .
Baina aipaturikoa bezain egi borobila da ere kultura nazionalak ez duena aparteko lekurik
aurkituko bigarren irakaskuntzan . Eta ez dugu uste, besterik gabe, ezinaren historia izan
daitekeen zerbait denik ; gauza bat da zer egin daitekeen -eta alde horretatik ez dugu guk
epailearen papera hartuko, jokuz kanpo geratuko baiginateke- eta bestea zein den euskal
nazionalismoak buruan izan dezakeena, jakin badakigularik -proiektu orokorra izan
ezean- egin daitekeenari mugak jartzeak egin nahi dena ere baldintzatzen duela .
Kirikiñok"' adierazten duenari arretaz begitauz gero, eta bere argumentazioaren
hariari jarraituz, katedra hauek euskara ikasteko aukera eskaintzen dutela, eta "ikasteko
guramena dauanak" nora joan baduela esatera iritsi gintezke . Kontua da, Bustintzak hala
aitortuta, -eta dirudienez hor dago koxka- euskara ikasteko gogoa ez dela pozaren pozez
erotzeko modukoa, ikasle kopuruak egoera iluna isladatuz . Are penagarrigoa hau Bilbon
gertatzen dena azpimarratzen bada, izan ere euskal nazionalismoak bai baitu hemen
Euskal Herriko beste lekuetan ez duen indarra . Baina gaztediak bere abertzaletasuna
hauteskunde garaietan gogor lan eginez erakutsi arren, euskararekiko erakutsi ardura
kaskarrak aipatu abertzaletasunaren benetako kalitatea zalantzan jarriko luke . Adibide
hau euskal nazionalismoa ze eremutan mugitzen den antzemateko adierazgarria iruditzen
zaigu : zerbitzu bat eskaini behar zaio gazteari -institutuko katedra, hain zuzen ere- honek
euskara ikasi ahal izateko aukera izan dezan ; Estatuak alde horretatik ezer egiten ez
duenez -ezta egingo ere-, Diputazioak izango du zerbitzu hori eskaintzearen ardura ;
hemen izango duen arrakasta maila euskaltzaletasunaren, abertzaletasunaren, finean
kontzientziaren araberakoa izango da, egin daitekeenaren ardatza -gutxienezko baldintzak
ziurtatu ondoren- norberaren borondatea izango delarik .
Zalantzarik gabe, zer pentsatu ematen duten irizpideak dira orain arte azaltzen
saiatu garen hauek . Badirudi jeltzaleak, bigarren irakaskuntzan euskarak duen egoera
guztiz ahulari erantzuna bilatzeko gai ez direla eta errealitate pattal hau gainditzeko
dagoena indartzea baino ez zaiela bururatzen . Horrek argi eta garbi adieraziko luke, gure
ustez, proiektu falta, izan ere jabetu, jabetu baitira euskal nazionalistak katedraren
estrategiak izandako emaitza negargarrietaz . Hala ere, ez dugu bide hori, gehiago eman
dezakelakoan edo, ia inork ere zalantzan jartzen duenik ikusten . Aztertu dugun
dokumentazioan behin bakarrik aurkitu dugu halako kritika zorrotzen bat, ez gaztediaren
axolagabekeria azpimarratuz, bidea bera gogor kritikatuz baizik : "siempre hemos tronado
479 ARANZADI, E . (1916) : "Estudios Vascos", in Euzkadi, 1916/XI1/25 .
43° BUSTINTZA, E . (1917) : "Bizkai Diputaziñoaren euskal ikastolan azterketak" (1917/V/21),
in Geuk edo . . . : Op. cit., 169-170 .