Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntzaren arazoa Aranaren ondoren
hizkuntza -euskara, alegia- dela adieraziko luke, bere kokagunea, besterik gabe -eta
besteen artean- ikasgai bat baino ez izatearena litzatekeelarik'' . Edo beste modu batean
esanda : ez da curriculumari buruz -euskara gai gisa sartzearen komenientzia izan ezik-,
ezta irakaskuntzarako transmisio-hizkuntzaz -hau gaztelania litzateke- ere ezer aipatuko .
Gauzak horrela, ez dirudi ezer asko aurreratu denik aurreko hamarkadaren
erdialdean burutu kanpainak kontutan hartzen baditugu . Katedra gehiago izatearen
beharra azpimarra badaiteke, funtsean katedrena euskara eta euskal kulturaren
zabalkunderako ardatz nagusia delakoaren ustea erabat zabaldurik dagoelako da . Horrela,
adibide pare bat aipatzearren, Euskal-Esnalea poz-pozik agertuko da Nafarroako
Diputazioak 1914ean katedra bat sortzeko erabakia hartzen duenean, halako akordioak
"han de contribuir poderosamente á la propagación de la lengua y cultura vascasi 476 uste
baitu ; ildo beretik ulertu behar da Bilboko Institutuan Azkuek eta Bustintzak zuzendu
katedrei egingo zaien propaganda47i , katedra bigarren irakaskuntzan egin daitekeenaren
eredu gisa aurkeztuko delarik . Baina, jakina, Euskal-Esnalea bezalako aldizkariek
edozer gauza emango dute ontzat euskararen onerako baldin bada, katedren gaiarekin
batera zaku berean euskarazko sermoiak ere sar daitezkeelarik . Zentzu horretan, halako
busti partidistarik ez izan arren, baliogarriak izan daitezke euskaltzalea zein abertzalea
den atmosferaren analisi antzeko zerbait egiteko, eta -oraingo honetan- bigarren
irakaskuntzaren inguruko ikuspegia zein puntutaraino den pobrea antzemateko .
Neurri haundi batean indarrean dirauela esango genuke Belaustegigoitiak, euskal
"hizkuntza nazionalaren alde" ari delarik, XX . mendeko lehenengo hamarkadan
esandakoa : "si se trata de un Colegio de 2°enseizanza, lo menos que puede pedírseles es
que pongan á disposición de los alumnos clase de Euzkera en calidad de adorno" 47s
Pentsatu behar da -Belaustegigoitiak azpimarratzen duen moduan- hemen, arlo pribatuan
alegia, badutela gurasoek eragiteko modurik, ordaintzen duten klienteak diren neurrian,
hain zuzen ere ; zer esan Estatuaren kontrolpean dauden institutuetaz? . Ez genuke
murrizketa huts eta erraziz egin nahi, eta alde horretatik "bihurrikeria historikotik" alde
egiteko nahia azaldu nahi dugu, baina iruditzen zaigu, bigarren irakaskuntzaren inguruan
ari garelarik, jeltzaleen plantemenduetan euskara apaingarri hutsa izatera kondenaturik
4 ' Aranak berak beste artikulu batean dioen bezala bigarren irakaskuntzarako helburuak honako
hauek lirateke : 'facilidad, correción, soltura y elegancia en el pensar, hablar y escribir en prosa y verso
el (sic) vacuence y castellano por los estudios de ambas lenguas" (ARANA, J .I . (1922) : "la enseñanza
del euskera III . Curso superior . Lengua y Literatura", in Euskal-Esnalea, 224 . zk. ; 154 //154-162//) .
476 EUSKAL-ESNALEA (1914) : "En pro de la lengua vasca . Cátedras de euskera", in Euskal-
Esnalea. 73-74 zk . ; 16 (16-17) .
-0 ' "En pro del idioma vasco . Clases de euskera en Bilbao", in Euskal-Esnalea, 116-117 . zk; 269 .
478 BELAUSTEGIGOITIA, F . (1909) : Por la Lengua Nacional . .. : Op . cit . ; 23 .
377