Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Lehenengo euskal nazionalismoa 169
ardura zuzena izango duen eskolak euskarari deklaraturiko gerran (Bizkaiaren aurkako
gerra litzateke euskarari egindako erasoa) . Alde horretatik aipatu irakasle horren hitz
hauek Azkuek salatzen duen egoera ondo asko adiraziko lukete :
"Que aprendan el castellano como todo buen español . }'o hago,
como tú sabes, todo lo posible por civilizarles ; pero á pesar del anillo y del
castigo que todos los sábados impongo á quien le tiene, de hacer con la
lezio za siete cruces eri el suelo y recibir amos cuantos lapos donde tú sabes,
sin embargo, en cuanto salen de la escuela chis chas chis chas dale que le
das, como unos grillos hablan eri su abominable dialectoi 140 .
Irakasleak, nahiz zigor zein irain edota laidoaren bidea sistematikoki jorratu behar
izan, espainiar onak egitea du helburu, horretarako ezinbestean (zibilizazioaren izenean
gainera) ikasleak gaztelania ikastera behartuko dituelarik, euskararen erabilpena -baita
eskolatik kanpokoa ere- debekatuz duelarik . Hau horrela gertatzea posible egin duen
oinarrizko arazoa irakasleak kanpotarrak izatean datza, Azkueren ustez ; izan ere,
euskararen behin-betiko heriotz-kondena burutzeko biderik litzateke hau zuzenetariko bat
(soldaduzkak ere asko lagunduko luke), zarzuelako irakaslearen ezpainetan Azkuek
ipintzen duen adierazpen honek erakutsiko lukeen bezala :
"En las primeras conferencias pedagógicas voy á proponer que
para maestro de las provincias vascas sea impedizmento el ser hijo del pais .
Así se borra antes el dialecto y se tienen profesores dignos de este
zionibre "141
Dena den, irakaslearen erantzukizun zuzena azpimarratu arren, ez zaio Azkueri
irakaskuntz arloko kritika hezkuntza-sistemari, baita honek zerbitzatzen duen joko
politikoari ere, zabaltzea ahaztuko . Hezkuntza-sistema espainiarrak, egitura oso batez
horniturik (irakaslegoa, ikuskaritza, . . .), bera ere uniformea izanik, Estatu espainiar osoko
uniformizazioa bilatuko luke, Azkueren eritziz, atzean dagoen helburu politikoa zein izan
daitekeen (bizkaitarren nortasun berezia apurtzea, alegia) erraz antzeman daitekeelarik :
"lllais. Decía un inspector de esta provincia. Señores: «la
civilización y los que tenemos el sagrado encargo de difundirla por incultos
países buscamos aste todo y sobre todo la unidad : la unidad en las leyes,
la unidad en las costumbres, la unidad en el idioma, la unidad en el traje,
en cada uno de ellos los caciquillos que hacen buenas migas con ellos" (ARANA, S . (1894) : "Epílogo" :
Op . cit.) .
140 AZKUE, R .M . (1895) : Op . cit . :29 .
141 ibidem ; 29-30 .