Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

116 Euskal Nazionalismoa eta Hezkuntza (1895-1923)
nahi dutelako, gerraren halabeharrak bultzatuta baizik GO . Beraz, ondorengo lerrotan, ez
dugu balizko Euskal Estatuaz hitz egiteko asmorik ; testuinguru berezi honetan
irakaskuntzaren administrazioak zein kontrolak hartuko dituen ideologia karlistaren
ezaugarriak, oso era laburrean, aztertzea dugu helburu . Oso urte gutxitan bada ere, euskal
erakundeen aldetik irakaskuntzaren erabateko kontrolaz hitz egin daiteke karlistak ziren
zonaldeetan . Alde horretatik esan behar da gerra ez dela eragozpena izango hezkuntzasistema
ezberdinera iristeko hartu beharreko erabakiak hartzeko ; logikoa denez, gauzatu
nahi den sistema hori, bai administrazio mailan bai ideologia mailan ere, "Estatu" berriari
egokitu beharrean dago . Laburbilduz, hiru izango dira egoera berri honen ardatz nagusiak :
euskal erakundeen defentsa, erlijio katokikoa G1 eta euskara .
Halere, aurrera egin aurretik, eta oinarrizko arazoa den foruen defentsaren
inguruan sor daitezkeen ikuspegi distortsionatuetaik aldentzeko, euskal Diputazio
liberalekin zer gertaztzen den ikusteari komenigarri deritzogu . Gure ustez, oker
genbiltzake hezkuntza arloko marko bereziaren aldarrikapena karlisten ezaugarri
espezifiko gisa aurkeztuko bagenu . Ikusiko dugunez, eta oraintxe bertan esan dugunez,
zonalde karlistetan gertaturikoak irakaskuntzaren kontrolaren inguruko dimentsio
interesgarriaren aurrean jainko gaitu, baino horrek ez du esan nahi gatazkaren beste
aldekoek, liberalek alegia, Estatu liberalaren jarrera uniformizatzailearekin bat egingo
dutenik ; sinplifikazio hutsa litzateke foruek eskaintzen duten markoaren defentsa karlisten
eskuetan soikik dagoela pentsatzea . Diogunaren adibide aparta eskaintze digu Araba,
Bizkaia eta Gipuzkoako Diputazio liberaletako Diputatu Nagusiek, Estatuaren aldetik
irakaskaskuntza arloko egiturei dagokien hartutako erabaki uniformizatzailea dela eta,
60 Extramianak dioenez "la región conoce una independencia de hecho .Se crea un embrión de
Estado carlista que, por la fuerza de las circunstancias, es un Estado vasco, pues el Estado central, salvo
para Navarra, es un utero coordinador de las Diputaciones que, antes de que Don Carlos reconozca
solemnemente los Fueros en toda su plenitud, han asumido poderes superiores incluso a los que tuvieron
en el pasado" (EXTRAMIANA, J .M. (1982) : "Originalidad y papel del carlismo vasco en la España del
siglo XIX", in JIMENEZ de ABERASTURI, J .C . (koor .) : Estudios de Historia Contemporánea del Pais
Vasco . Donostia: Haranburu Editors, S .A . ; 45) eta G . Cortazarrek antzeko tesia defendatzen du
(GARCIA de CORTAZAR, F . (1982) : "La Iglesia vasca . Del carlismo al nacionalismo (1870-1936)",
in Ibidem; 208 . "( . .) serán precisamente las fuerzas del pretendiente las más interesadas en poner en
funcionamiento, con normalidad, todos los resortes del Estado carlista, y, puesto que la enseñanza era
de vital importancia, se ponen matos a la obra para reorganizarla en todos sus niveles", dio Orellak
(ORELLA, J .L . : Op . cit . ; 33) . Garmendiak ere antzeko zerbait esango du : "sus preocupaciones bélicas
no fueron óbice, . . . . para que cuidaran de dominios más propios de la paz, corto, por ejemplo, la
enseñanza, llamando la atención el fomento de la lengua vasca" (GARMENDIA, V . (1976) : La Segunda
Guerra Carlista (1872-1876). Madrid: Siglo XXI de España Editores, S .A. ; 20 . "Estado carlista" delako
horri buruz, sintesi interesgarria eskaintzen du Clemente-k, Estatu horren antolaketari dagokionez
(gobernua, ekonomia, irakaskuntza, armada, etab .) (CLEMENTE, J.C . (1982) : Las guerras caí-listas .
Barcelona : Ediciones Península ; 220-229) .
61 Gai honek kokagune aparta duen irakaskuntzaren askatasunari buruz karlismoak defendaturiko
tesiakezagutzeko : GARMENDIA, V . (1985) : Op . cit . ; 179-193 .