Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Lehenengo euskal nazionalismoa 183
extranjerasi
i s5
"Inbasio arrotzari" erantzungo liokeen euskal eskola abertzalea, beraz, Aranak
buruan duena; eskola euskalduna, irakaskuntza soilik euskaraz eskainiko lukeen eskola,
berea zein berezia izango litzatekeen euskal curriculuma (curriculum nazionala, esango
genuke) izango lukeen eskola (kristau dotrina ere, noski) . Baina ezaugarri hauek eskola
horiek abertzaleak izatearen ondorioz eman beharreko urratsak lirateke ; hots, Aranak nahi
dituen euskal eskolak, gure ustez, euskaltzaleak lirateke, euskal izaera nabarmena behar
lukete izan, baina -hori garrantzitsua izanik ere (ezin da esan helburu horrekin jokatzen
ez duenik)- funtzio instrumentala beteko lukete : euskaraz izan beharreko irakaskuntzak,
Euskal Herriko historia zein geografiarenak, etab ., Aranarentzat oinarrizko lehentasuna
duen euskal eskola abertzaleak sortzeko helburuarekiko bigarren mailako lekua izango
luke, nagusia den xedea eskola abertzaleak osatuko luketeen euskal hezkuntza- sare bema
eraikitzea litzatekeelarik . Eskola bat, Azkuerena adibidez, izan daiteke euskaltzalea,
euskalduntasunak leku nagusia duen eskola, alde horretik euskal nazioarekiko begirunea
erabatekoa izan daitekeela pentsa litekeelarik ; baina guzti hori, Aranaren eritziz, ez da
ezer eskola hori abertzalea ez baldin bada ; nahiz eta itxuraz, aipatu ezaugarriengatik,
eskola abertzalea iruditu (gogoratu hainbestetan txalotu duen Azkueren eskolak -"una
escuela verdaderamente patria"- Aranaren aldetik jasotzen duen erasoa -"una escuela
antipatriótica"-), gerta daiteke -eta arrazoi honek erakutsiko luke zein den gai honen
inguruko Aranaren lehentasuna- abertzale azaleko eskolak aberriaren etsaia den eskola
espainiarra ezkutatzea .
Bestalde, euskal eskola horiek sortzeko garaian, asmo hori burutu ahal izateko,
kontutan hartu beharko litzatekeen hainbat arazori buruz sor daitezkeen galderentzat
Aranak erantzunik ematen duen ikusi beharko genuke . Alde batetik, oso aipamen puntuala
bada ere, Aranak ikusten du euskal eskolak sortzearen helburua helburu ustela litzatekela
baldin eta hori ahalbideratuko luketeen baldintza ekonomikoak kontutan hartuko ez balira .
Asko dira tartean konpondu beharreko arazoak -irakaslego eskolak sortu, euskal eskolak
eraiki, testu liburuak euzkaraz egin, . . .- eta diruarena premiazko beharra da, Aranzadiri
zentzu horretan hitz egingo diolarik` . Gure ustez, dagoeneko hau gertatzen deneko
mende haserarako, Arana ohartu da, bai euskal nazionalismoak etorkizun bat izan dezan,
baita euskal eskolak sortzeko helburua burutu ahal izateko ere, euskal burgesiaren
laguntzaren ezinbestekoatasunaz (horra hor, nahiz eta bere gustokoak izan ez,
"Euskalerria" elkarteko "fenizioekin" izandako hurbilpena) . Dena den, esandakoaz gain,
ez dugu uste -esku artean ditugun informazio iturrien arabera- beste edonolako hipotesirik
planteiatzen ausar gintezkeenik .
185 ARANA, S . (1985) : "Teatro . . ." : Op . cit .
186 ARANA, S . (1901) : "Carta a . . ." : Op . cit ., 2396 .