Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Hezkuntza-sistema nazionalen sorrera ~9
eta uniformea, dotrina politikoa, irakurketa eta idazketa (gaztelaniaz), eskola publikoetako
irakasleen kontrola 7S , dohaintasuna', . . ., oinarrizko irakaskuntzari dagokionez ; bigarren
irakaskuntzan ere edukiak zeintzuk izango diren ezartzen da("constituyen la civilización
general de zuta nación" -21 . art .-), gauza bera probintzia bakoitzean "universidad de
provincia" izatearena, . . . ; hirugarren irakaskuntzari dagokionez, besteak beste, azpimarratu
behar da lehen aldiz "Universidad Central" izenekoa sortzeko erabakia hartzen dela
(hemen bigarren irakaskuntzako ikasketa guztiak ere bere lekua izango lukete), baita
katedrak lortzeko oposaketa sistema ezartzekoarena ere . Edozein eran, nahiz eta 1823ko
erreakzio absolutistak araudi hau benetan indarrean jartzea eta garatzea eragotzi,
egituratuta dagoen hezkuntza-sistema izateak berez du izugarrizko garrantzia, eta esan
daiteke gero Moyano legeak bere egingo dituen oinarri nagusiak jartzen dituela 80 .
"Década ominosa" bezala ezagutzen den hamarkadan (1823-1833) absolutismoaren
uretan murgilduko da Estatu espainiarra eta, 1814ean bezala, Antzinako Erregimeneko
egoera juridiko-politikoa jarriko da indarrean . Edozein eran esan daiteke ez gaudela
errepikapen hutsaren aurrean, eta hezkuntzaren arloari dagokionez garbi asko antzeman
daiteke liberalen politikaren eragina ze neurritaraino den nabarmena 81 : uniformizazioa
eta zentralismoa izango dira, orain ere, hezkuntza arloko zutabe nagusiak . Viñao-rekin
batera, zera azpimarratuko genuke :
"la conciencia de las ventajas que para cualquier tipo de control o
imposición ideológica suponían el uniforinismo legal y centralismo
7S Beharbada kotrolaz baino kontrolatzeko saiakeraz hitzegin beharko genuke ; izan ere irakasle
huek azterketa egin behar izango dute, baina irakasleak aukeratzea udal bakoitzari dagokio (ordainketa
Diputazioak zehazten du eta udalak ordaindu egin behar du) .
79 Baina probintzien esku . Gastuei aurre egiteko modurik ez balute Gobernuak arazoari
erantzuna emateko irtenbideren bat aztertuko luke . Ez da gehiegi pentsatu behar ikusteko zer
neurritaraino hezkuntza-egituraren ezarpena guztiz ahula izan daiteken, gutxienezko baldintza
ekonomikoak ziurtatzen ez badira . Agian, eta hau hipotesia litzateke . Estatu espainarrak alde horretatik
XIX mendean erakutsitako praktika politikoak (XX mende arte ez da oinarrizko irakaskuntzaren
derrigortasuna zein dohaintasuna finkatzen) Estatu-Nazio espainiarraren nolabaiteko porrota (edo
erabateko arrakasta eza, bederen) esplikatuko luke .
80 Ruiz Berrio-ren ustetan, 1823ko araudia XIX . mendean zehar izango diren hezkuntza alorreko
lege erreformen oinarria litzateke ; are gehiago, araudi honen printzipio batzuk -irakaskuntzaren egitura
maila "nazional "ean ulertzeko lagungarriak izan direnak, hain zuzen- indarrean mantendu izan dira Villar
Palasí-ren erreforma garai arte (1970) . Ikus RUIZ BERRIO, J . (1970) : Política escolar de España en
el siglo XIX (1808-1833) . Madrid : Consejo Superior de Investigaciones Científicas .
81 Gobernu liberalera zuzendutako iragapena prestatuko duten hainbat "afrantsesaturen"
nolabaiteko infiltrazioaz hitz egin daiteke .