Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntzaren arazoa Aranaren ondoren 311
erakundeei ukatzen zaiena, alegia) . Berak izendatuko ditu, irakaskuntza orokorrean
auratzen duen modu berean, helburu zehatz batekin : "esclavizar las inteligencias y hacer
una sociedad á su antojo moldeada"23G . Hots, gizarte berria eratu nahi du Estatuak eta
horretarako eraikitzen ari den administrazio-sareaz, eta honen barruan gorpuzten ari den
hezkuntza-sistemaz baliatuko da, bertan ulertu behar delarik irakaslegoak jokaturiko
papera eta jeltzaleen aldetik aurpegiratzen zaion guztia .
Zentzu horretan, eta aipatu ildo beretik, irakaslegoa -Belaustegigoitiak dioenarekin
jarraituz-, Euskal Herriak dituen eskubideen gainetik, euskal nortasun etniko zein
politikoaren heriotza bilatzen duen asimilazio tresna besterik ez litzateke izango .
Asimilazio hori guztiz beharrezkoa zaio Estatuari uniformizazioan oinarrituko baitu eratu
nahi duen gizartea, horretarako zentralizazioa (irakaskuntza zentralizatua barne -eta hor
daude irakaskuntzaren monopolioa helburutzat duten emandako urratsak-) funtsezko
arma izango delarik . Egia da, dio Belaustegigoitiak, "konkista" gordin hori ez dela,
itxuraz bederen, hain gordin gauzatzen, Estatuak azkar jokatzen baitu funtsean suntsiketa
den horri aurpegi neutroa emanez : irakasleak izendatzeko unean inpartzialtasuna eta
komenientzia edota onuragarritasuna nagusitzen direla dirudi . Testuinguru honetan ulertu
beharko lirateke lehiaketak, oposaketak, epaimahaiak, eskalafoiak, etab . ; edozein eran
goitik kontrolaturiko sistema eta emaitza bera duen mekanismoa : Euskal Herriak
nahi/behar ez dituen irakasleak 2 '' .
Oposaketa sistemak, irakaslegoarentzat funtsezkoa den engranajearen hortza,
askotan piztuko du, lehen bezala orain ere, euskal nazionalisten haserrea, beti ere aipatu
egituraren funtzionamendurako guztiz beharrrezkoa den neurrian . Oposaketen
programekin hasi 23t , Estatuak ezarri kontrolarekin jarraitu 239 edota duten ustel usainarekin
bukatu240 , oposaketa sistema beti izanda jeltzaleen itua . Alde horretatik, bi dira
azpimarratu beharreko aldeak : alde batetik, oposaketek Estatuaren -honek dituen
menpekotasun guztiekin- funtzionaritza gorpuzten dut, irakasleak, eskalafoiak direla eta,
sailkatu zein hierarkizatuko dituztelarik (beraz, egitura arloko arazoa, arazo estrukturala
guzitz) ; bestetik, dagoeneko behin baino gehiagotan errepikatu dugunez, oposaketak
unibertsitate-barrutien hiriburuetan ospatu behar izateak eragin zuzena izango du euskal
' Ibidem .
23' BELAUSTEGIGOITIA, F . (1918) : "Las leyes españolas . . ." : Op . cit . (1918/VII/29) .
230 LANDETA, E . (1914) : "Los programas para las oposiciones", in La Tarde, 1914/1/24 .
'' 0 LANDETA, E . (1914) : "El nombramiento de maestros", Op . cit .
240 LANDETA, E . (1914) : "Cosa de Instrucción . . .", Op . cit .