Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntzaren arazoa Aranaren ondoren
beste aipatu arazo ekonomikoak direla eta, burutu nahi den proiektuak elkarlankidetza
zabala beharko du, dinamika kolektiboan oinarritu beharreko apostua izan baitaiteke
soilik bultzada eraginkorra eman diezaiokeena jeltzale hauen ustez . Herri mugimendua
ardatz nagusitzat hartuko lukeen eskola sare zabala sortzeko helburuak mugimendu edota
elkarte jeltzaleetan bilatuko du -"zeruak" berea ere egingo ornen du- oraingoz fruiturik
emango ez duen lurra (ongarri arazo ote? ; pentsatzekoa dela uste dugu) :
"Llamamos la atención de todos los nacionalistas sobre problema
tan importante [eskola sare zabala sortzearena, alegia] . Si las agrupaciones
nacionalistas quiseran, si en cada batzoki ó sociedad patriótica, hubiese
un grupo que se dedicara al estudio y organización de una escuela,
manteniéndola en forrua conveniente, aseguramos, poseidos de hondísima
convicción, que en muy pocos años, cambiaría la fisonomía moral, y aun
la material del pueblo vasco . [ . . .] Es necesario dotar á Euzkadi de centros
donde el niño aprenda á conocer y amará su patria" 3 ' 3
Proiektu honek neurri batean bederen euskal nazionalismoaren munduan errotzeko
urteak behar izango baditu ere, interesgarria iruditzen zaigu, indarrean dauden eta sortuko
diren beste batzuekiko aldeak adierazgarriak izan daitezkeen heinean, plazaratzen den
eskola eredua nabarmentzea : hasieran zaila ikusi arren, herri mugimenduan -jeltzalea
izango litzatekeena, nahiz eta alderdi ikuturik eman nahi ez 374- sustraitua eta ardatz
nagusitzat euskara izango duen euskal eskola -asignatura gisa baina baita ere
irkaskuntzarako hizkuntza gisa-, zeinak, curriculum ofizialaz gain, euskal curriculumari
ere (Euskal Herriko geografia zein historia, euskal kultura, etab .) helduko liokeen .
Antzeko mailan kokatuko genituzke ere, nahiz eta "Escuelas Vascas"-ek mugimendu
jeltzalearekinduten horrenbesterainoko lotura zuzenik izan ez, aztertzen ari garen garai
honetan sortu eskolak . Horra hor, esate baterako, prentsa jeltzalean eredugarritzat hartua
izango den Muñoaren eskola, zeinak alderdi jeltzalearen "Euzkadi Buru Batzarra"-ren
txaloak -eta hau adierazgarria delakoan gaude- jasoko dituen, sortzailea "eitzkeldun
373 "Las Escuelas Vascas", in Euzkadi, 1918/IX130 . Euzko-Deya ere -eta hemen kontutan izan
behar da irakurlegoa euskalduna dela- abertzaleek j okatu beharreko papera nabarmentzen saiatuko da
sarri, horretarako prest daudenik oso argi ikusten ez duelako hain zuzen ere ("Euzkerea ikastetxietan",
in Euzko-Deya, 1916 ; 15 . zk . ; 1-2 .) eta batasun eza dela eta, horren indarraz eukaltzale zein abertzaleak
jabe daitezen ("Euzko-ele-aldez . Euzkerea Ikastolaetan", in Euzko-Deya, 1916, 14 . zk . ; 1) .
"' Alderdi jeltzalearen partehartzearen inguruko eritziak, edozein eran, ezberdinak izan daitezke
eta zenbaitetan euskal eskola horiek alderdiarekin inolako loturarik izan behar ez dutela esaten bada ere
-nahiz eta behar horri jeltzaleak izan lehenengo erantzun beharko lioketenak-, beste batzuetan ondorengo
adierazpenen antzekoak ikus daitezke : " . . . llegar y conseguir que la idea concreta del tesoro nacional
para escuelas vascas, fi tera aceptada por algunos patriotas, despues por el Partido, y que al amparo de
su prestigio y con el apoyo entusiasta de todos, la idea se convirtiera en institución" (DUNIXI (1914) :
"La Patria de mañana . Por los niños vascos", in Euzkadi, 1914/VIII/28) .
345