Euskal nazionalismoa eta hezkuntza (1895-1923) - Euskara

Jeltzaleak eta irakaskuntzaren arazoa Aranaren ondoren 379
contra la inutilidad de las cátedrasi 4S1 irakurtzeko aukera izan dugu Euzkadi egunkarian,
baina egia aitortu behar baldin badugu "siempre" horren berririk ez dugu eta trumoirik
zein tximistarik gabeko ekaitza izango da euskal nazionalismoaren zeruan ikus ahal
izango dena . Antzua izanik ere, euriaren zai geratuko dira jeltzaleak katedraren lainoari
begira, zaparradaren ondoren eguzkia ikusiko dutelakoan edo .
Gauzak horrela, arrazoiren bat bilatzeari ekiteko ordua iritsi zaigu . Arrazoiak
bilatu baino, balizko arrazoiren bat eman esan beharko genuke, ezin baita, hipotesiak
botatzeaz gain, ezer gehiagorik egin . Alde horretatik, lan honetan asko lagunduko
ligukeen bigarren irakaskuntzari buruzko ikerketaren baten beharra izugarria dela esango
genuke . Hala ere, badugu eskuartean zenbait gai kontutan hartzeko modukoak, halako
hipotesi antzeko bat, honek izango dituen muga guztiekin ere, borobildu ahal izateko .
Lehenik eta behin nabarmena den zerbait konstatatu behar da : lehenengo
irakaskuntzarekin ez bezala, ezin da esan euskal nazionalismoak bigarren irakaskuntza
kritikatuko duenik edo horren kontra modu bateko edo besteko erreakziorik dagoenik .
Hau guztiz adierazgarria dela eta "ezinaren" muga gainditzen duen errealitatearen aurrean
jartzen gaituela uste dugu . Bigarren irakaskuntzak lehenengoak lituzkeen ezaugarri
beretsuak erakusten ditu : zentralizatua, uniformea , . . ., Estatuak kontrolatua hitz batean
esanda . Hala ere, lehenengo irakaskuntzari buruz aritzeko garaian behin eta berriro
salatuko den Estatuaren omnipresentziaren, nonahikotasunaren inguruko aipamenik ez .
Gauza bera esan daiteke irakaslegoari buruz ; maisua etengabe astindua izan arren,
dagoeneko ondo ezagutzen ditugun arrazoiengatik, institutuko irakasleak, dirudienez, ez
du egurrik jasotzeko arrazoirik izango .
Salbuespen bakarra Eleizalderen eskutik iritsiko zaiguna dugu ; Institutuei buruz
hitz egiteko garaian zera adieraziko du : "la organización y la forma legal dadas por el
Estado a esos centros de instrucción pública son completa y profundamente antivascas,
porque pugnan con el carácter del Paísi 4` . Baina koka ditzagun hitz hauek bere
testuinguru zehatzean ; Eleizalde hau esatera bultzatzen duen arazoa bat da : euskaldunen
artean, bigarren irakaskuntzara iristen direnek -gutxi, oinarrizko irakaskuntzari eskerzailtasunak
dituzte azterketak egiteko garaian . Ondorioz, ikasleak hala eskatuz gero eta
aztertzaileek euskaraz baldin badakite -ez dira baldintza gutxi-, institutuek azterketak
euskaraz egin ahal izateko aukera eskaini beharko lukete` . Ezer asko ez, aldez aurretik
ondorengoak bezalakoak bota eta gero :
40 ' Tor la enseñanza de nuestro idioma", in Euzkadi, 1918/X/5 .
4S2 ELEIZALDE . L . (1919) : La lucha . .. : Op . cit . ; 29 .
483 Ibidem ; 30 .